Milliy iqtisodiyotda axborot tizimlar va texnologiyalar

1.2. “Milliy iqtisodiyotda axborot tizimlar va texnologiyalar” 
fanining mantiqiy-tuzilmaviy sxemasi
Insonning axborot ishlab chiqishi bo‘yicha imkoniyatlarini 
kuchaytiruvchi zamonaviy texnologiyalar bilan qurollantirish 
– 
axborotlashtirish sanoatini jadal rivojlantirishni talab etuvchi eng muhim 
texnik iqtisodiy vazifadir
. Bunda yangi, ham ilmiy adabiyotlarda 
mustahkam joylashib ulgurmagan tushunchalar 
– “axborotlashgan 
iqtisodiyot”, 
“axborotlashgan 
resurslar”, 
“axborotlar 
tizimini 
boshqarish”, “bulutli texnologiyalar” va hokazo yuzaga keldi.
Iqtisodiyotning hozirgi zamon rivojlanishi boshqaruv sohasiga 
hisoblash texnikasi vositalarini keng tatbiq etish bilan ta’riflanadi. Bu 
jarayon shaxsiy kompyuterlarni paydo bo‘lishi munosabati bilan shiddatli 
o‘tmoqda. Zamonaviy shaxsiy kompyuterlar inson faoliyatining turli-
tuman sohalaridagi kasbiy bilimlarni tartibga solish va shakllantirish 
uchun borgan sari keng qo‘llanilmoqda.
«Milliy iqtisodiyotda axborot tizimlar va texnologiyalar» fani 
bevosita 
informatika fanining paydo bo‘lishi bilan bog‘liq. Ushbu fan 
1960-yillarda Fransiyada elektron hisoblash mashinalari yordamida 
axborotni qayta ishlash bilan shug‘ullanuvchi sohani ifodalovchi 
atama sifatida yuzaga keldi. Informatika atamasi lotincha informatic 
so‘zidan kelib chiqqan bo‘lib, tushuntirish, xabar qilish, bayon etish 
ma’nolarini anglatadi. Fransuzcha informatique (infomatika) so‘zi 
axborot avtomatikasi yoki axborotni avtomatik qayta ishlash 
ma’nosini anglatadi. Ingliz tilida bu atamaga Computer science 
(kompyuter texnikasi haqidagi fan) sinonimi mos keladi. 
Informatikaning inson faoliyatini mustaqil sohasi sifatida 
ajralib chiqishi birinchi navbatda kompyuter texnikasining 
rivojlanishi bilan bog‘liq. Bunda asosiy xizmat mikroprotsessor 
texnikasiga to‘g‘ri keladi, uning paydo bo‘lishi 1970-yillar o‘rtalarida 
ikkinchi elektron inqilobini boshlab berdi. Ikkinchi navbatda axborot 
hajmining keskin oshishi sabab bo‘ldi. 
Informatika axborotni qayta ishlash, ularni qo‘llash va ijtimoiy 
amaliyotning turli sohalariga ta’sirini EHM tizimlariga asoslangan 
holda ishlab chiqish, loyihalash, yaratish, baholash, ishlashning turli 
jihatlarini o‘rganuvchi kompleks ilmiy va muhandis fani sohasidir. 

---

10 
Informatika bu jihatdan axborot modellarini qurishning 
umumiy metodologik tamoyillarini ishlab chiqishga yo‘naltirilgan. 
Shu bois axborot uslublari obyekt, hodisa, jarayon va hokazolarni 
axborot modellari yordamida bayon etish imkoniyatiga egadir. 
Informatikaning vazifalari, imkoniyatlari, vosita va uslublari 
ko‘p qirrali bo‘lib, uning ko‘plab tushunchalari mavjud. Ularni 
umumlashtirib quyidagicha talqinni tavsiya etamiz. 
Informatika - kompyuterlar yordami va ularni qo‘llash muhiti 
vositasida axborotni yangilash jarayonlari bilan bog‘liq inson 
faoliyati sohasidir. 
Informatika keng ma’noda insoniyat faoliyatining barcha 
sohalarida asosan kompyuterlar va telekommunikatsiya aloqa 
vositalari yordamida axborotni qayta ishlashi bilan bog‘liq fan, 
texnika va ishlab chiqarishning xilma-xil tarmoqlari birligini o‘zida 
namoyon etadi. 
Informatika tor ma’noda o‘zaro aloqador uch qism - texnik 
vositalar, dasturiy vositalar va algoritmik vositalar sifatida tasavvur 
etish mumkin. O‘z navbatida informatikani ham umuman, ham 
qismlari bo‘yicha turli jihatlardan: xalq xo‘jaligi tarmog‘i, 
fundamental fan, amaliy fan sohasi sifatida ko‘rib chiqish mumkin. 
Informatika xalq xo‘jaligi tarmog‘i sifatida kompyuter texnikasi, 
dasturiy mahsulotlarni ishlab chiqarish va axborotni qayta ishlash 
zamonaviy texnologiyasini ishlab chiqish bilan shug‘ullanadigan 
xo‘jalik yuritishning turli shakllaridagi korxonalarning bir turda 
jamlanishidan iborat bo‘ladi. 
Informatika fundamental fan sifatida kompyuter axborot 
tizimlari negizida istalgan obyektlar bilan boshqaruv jarayonlarini 
axborot jihatidan ta’minlashni barpo etish metodologiyasini ishlab 
chiqish bilan shug‘ullanadi.
Informatika amaliy fan sohasi sifatida quyidagilar bilan 
shug‘ullanadi: 
1. axborot jarayonlaridagi qonuniyatlarni o‘rganish (axborotlarni 
yig‘ish, qayta ishlash, tarqatish); 
2. inson faoliyatining turli sohalarida kommunikatsiya - axborot 
modellarini yaratish; 
3. aniq bir sohalarda axborot tizimi va texnologiyalarini ishlab 
chiqish va ularning hayotiy bosqichini, ularni ishlab chiqarish, 

---

11 
ishlashni va hokazolarni loyihalash, ishlab chiqish bosqichlari uchun 
tavsiyalar tayyorlash. 
Informatikaning bosh vazifasi axborotni yangilash, uslub va 
vositalarni ishlab chiqish va axborotni qayta ishlashning texnologik 
jarayonlarini tashkil etish, ulardan foydalanishni ishlab chiqishdir.
Informatikaning asosiy vazifalari quyidagilarni o‘z ichiga oladi: 
• istalgan xususiyatdagi axborot jarayonlarini tadqiq etish; 
• axborot jarayonlarini tadqiq etishdan olingan natijalar negizida 
axborotni qayta ishlaydigan axborot tizimini ishlab chiqish va 
yangi texnologiyani yaratish 
• jamiyat holatining barcha sohalarida kompyuter texnikasi va 
texnologiyasidan 
samarali 
foydalanishning 
ilmiy 
va 
muhandislik muammolarini yaratish, tatbiq etish va 
ta’minlashni hal etish.