Milliy libos va san’at fakulteti 5320900-Yengil sanoat buyumlari konstruktsiyasini ishlash va texnologiyasi

Dm =F N  
bunda, Dm- qo’shimcha daromat;  F-qo’shimcha foyda,  N-qo’shimcha mehnat.
Oldingi misolga qaytsak, qo’shimcha ishga olingan 20 kishi yaratgan mahsulot 2 mln so’m bo’lsa, unga ketgan xarajat 1 mln. 400ming so’m, shundan 1
mln. so’m qo’shimcha ish haqi sarfi deb olamiz. Bunda foyda 600 ming so’m.
Demak, korxona ish haqiga 1ming so’m sarflab 600 ming so’m foyda ko’rgan.Bunda:
Dm =F N  = 0,61000600 ming so’m
emak, qo’shimcha ish kuchini yollab ishlatish bir so’m ish haqi sarfiga 0,6
so’m foyda keltirdi, vaholanki oldin yollangan ishchilar mehnat 1 so’m sarfiga 0,5
so’m foyda bergani uchun qo’shimcha mehnatni jalb etish uchun qulay bo’lgan,
chunki 0,6 > 0,5. Agar qo’shimcha mehnat 0,4 so’m bersa, qo’shimcha ishchi
kuchini jalb etish qulay emas, chunki 0,4 > 0,5 bo’ladi. Foydani maksimallashtirish qoidasi ishlovchilar sonini keragidan ortib ortib ketishiga yo’l qo’ymaslikni talab qiladi.
Bevosita paxta tozalash korxonasining o’zida mehnatga haq to’lashning
tashkil etilishi quyidagi asosiy elementlardan iborat:
 ish haqi fondining shakllanishi;
 mehnatni me‘yorlashtirish;
 tarif tizimini belgilash;
 ish haqi tizimi va shaklini belgilash.
Ish haqi fondi moliyaviy mablag’ bo’lib, ish haqi berish, ijtimoiy tavsifdagi
to’lovlarni to’lashga sarflanadi⁸.
Mehnatni me‘yorlashtirish ish sifatini va ishchining korxona faoliyatining
umumiy natijalariga qo’shayotgan hissasi hisobga olinishiga imkon yaratadi.
Tarif tizimi mehnat haqi tabaqalantirilishining bosh quroli hisoblanadi. Ushbu
tizim orqali mehnatning murakkabligini va bajarilish sharoitlarini hisobga olgan
holda turli mehnat ko’rinishlari o’lchanadi. Tarif tizimi quyidagi asosiy
elementlardan iborat.
 Tarif setkalari - korxona taalluqli bo’lgan tarmoq va ish razryadlarini
hisobga olgan holda mehnatga haq to’lashni tabaqalashtirishni belgilaydi.
 Tarif stavkalari – vaqt birligi (kun, soat) ichida bajarilgan oddiy ishga
(nolinchi razryadli) to’lanadigan ish haqining absolyut o’lchamini
belgilaydi;
 Ish haqining hududiy koeffitsientlari tabiiy iqlim sharoitlarida (hududlarda)
hayot kechirish farqlarini kompensatsiyalaydi;
 Tarif-malaka yo’riqnomasi –bu sanoatda bajariladigan ishlar tavsifi
ro’yxatini hamda ishchining ma‘lum bir ishni bajarishda unga qo’yiladigan
talabi majmuasidir.