Milliy tadqiqot universiteti gIdrotexnik inshootlar va muhandislik konstruksiyalari kafedrasi

2. TEMIR-BETON SUV TASHLAGICH ASOSIY ELEMENTLARINING DASTLABKI O‘LCHAMLARINI ANIQLASH.

Suv tashlagichning asosiy elementi bo‘lgan temir-beton novning o‘lchamlari uning konstruksiyasiga bog‘liq. Konstruksiyaning xilma-xilligi esa nov orqali o‘tadigan suv sarfiga, ya’ni novdagi suvning chuqurligiga va novning kengligiga asoslanadi. Agar suvning chuqurligi katta bo‘lsa temir-beton nov maxsus tortkichlar va bikrilik qovurg‘alari bilan ta’minlanadi. Novlar bir butun kichik seksiyalardan yoki transport vositalarida tashish qiyin bo‘lsa ular alohida yig‘ma qismlardan iborat bo‘lishi mumkin. Loyihada asosan ochiq profilli, vertikal devorli to‘g‘ri to‘rtburchak shaklidagi temir-beton novning konstruksiyasi ko‘rib chiqiladi. Bunday novlarning alohida seksiyasining uzunligi 1,5…2 m, uning devorlarining qalinligi esa h_pl = 10…20 sm bo‘ladi.

1.1-jadval
Betonning qarshiligi va elastiklik moduli

№	Betonning tasnifi	Betonning turi	Betonning siqilishga bo‘lgan mustahkamlik bo‘yicha sinfi
			B12,5	B15	B20	B25
1	2	3	4	5	6	7
1	Betonning o‘q bo‘ylab siqilishga bo‘lgan hisobiy qarshiligi (prizmatik mustahkamligi) Rb Mpa	Og‘ir va mayda donali beton	7,5	8,5	11,5	14,5
2	Betonning o‘q bo‘ylab cho‘zilishidagi hisobiy qarshiligi, Rbt MPa	Og‘ir beton mayda donali: A turi B turi V turi	0,66 0,66 0,565 -	0,75 0,75 0,635 0,75	0,9 0,9 0,765 0,9	1,05 1,05 0,9 1,05
3	Betonning o‘q bo‘ylab siqilishga bo‘lgan normativ qarshiligi, Rbn MPa	Og‘ir beton mayda donali	9,5	11	15	18,5
4	Betonning o‘q bo‘ylab cho‘zilishdagi normativ qarshiligi, Rbt n MPa	Og‘ir beton mayda donali: A turi* B turi V turi	1 1 0,85 --	1,15 1,15 0,95 1,15	1,4 1,4 1,15 1,4	1,6 1,6 1,35 1,6

1.2-jadval
Armaturalarning normativ va hisobiy qarshiliklari va ularning elastiklik moduli

Armaturalar sinfi	Normativ qarshiligi Rsn, Rs.ser MPa	Hisobiy qarshiligi MPa			Elastiklik moduli, Es, MPa
		Cho‘zilishiga		Siqilishga Rsc
		Bo‘ylama Rs	Ko‘ndalang Rsω
A-I A-II A-III diametri 6-8 mm A-III va AT-IIIC diametri 10.. 40 mm A-IV va A-IVC A-V A-VI Br–I diametri: 3 mm 4 mm 5 mm	235 295 390 390 590 785 980 410 405 395	225 280 355 365 510 680 815 375 365 360	175 225 285 290 405 545 650 270 265 260	225 280 355 365 400 400 400 375 365 360	210000 210000 200000 200000 190000 190000 190000 170000

Konsolli temir beton suv tashlagich uchun ikkinchi darajali to‘sinlar sifatida ko‘ndalang kesimi to‘g‘ri to‘rt burchak shaklidagi temir-beton to‘sinlar qabul qilamiz. Ular bir uchi bilan qirg‘oqdagi «A» tayanchga, ikkinchi uchi konsol hosil qilib «B» nuqtada «П» shaklidagi temir-beton ramaga tayanadi.

Bunda konsolning uzunligi, tayanchlar oralig‘idagi va tayanchdagi eguvchi momentlarning maksimal qiymatlarining tenglik shartidan kelib chiqqan holda quyidagi nisbatda belgilanadi:
(2.1)

bu erda L – to‘sinning to‘la hisobiy uzunligi, ya’ni konsolning uchidan qirg‘oqdagi tayanchning o‘qigacha bo‘lgan masofa:

0,25m – to‘sinning uchidan uning shu uchi tayangan qirg‘oqdagi tayanch o‘qigacha bo‘lgan masofa.
Ikkinchi darajali to‘sinlarning tayanchlar orasidagi uzunligi quyidagi formula bilan aniqlanadi:
(2.2)

Me’yoriy hujjatlarga asoslanib to‘sinlarning va «P» shaklidagi tayanch-rama elementlarining ko‘ndalang kesimlarini o‘lchamlari dastlab quyidagi nisbatlarda belgilanadi:

1. 
   Ikkinchi darajali to‘sinlarning ko‘ndalang kesimini balandligi (yaxlit quyma variant uchun plitaning qalinligi bilan birga)
   

(2.3)
To‘sinlarning ko‘ndalang kesimlarini balandligi 600 mm dan kichik bo‘lsa 50 mm farq bilan, agar 600 mm dan katta bo‘lsa 100 mm farq bilan yaxlitlanadi.

2. 
   Ikkinchi darajali to‘sinlarning ko‘ndalang kesimi kengligi:
   

(2.4)
Ko‘ndalang kesimi to‘g‘ri to‘rtburchakli to‘sinlarni kengligi 100, 120, 150 , 180, 200, 220, 250 mm bo‘lib ular 50 mm farq bilan yaxlitlanadi.

3. 
   Asosiy to‘sinni (rigelni) ko‘ndalang kesim balandligi:
   

(2.5)
Bu yerda l_r = B= 3,60 m vertikal ustunlar o‘qi orasidagi masofa

4. 
   Asosiy to‘sinnning (rigelning) ko‘ndalang kesimining kengligi:
   

(2.6)

5. 
   Vertikal ustunlar ko‘ndalang kesimining balandligi
   

(2.7)

6. 
   Vertikal ustunlar ko‘ndalang kesimining kengligi
   

Ikkinchi darajali to‘sinlarning soni novning kengligiga va to‘sinlarga tushadigan yuklarning qiymatiga bog‘liq holda, quyidagi ifoda bilan aniqlanadi.

(2.8)
bu erda B – novning vertikal devorlari o‘qi orasidagi masofa;
l_S – yonma – yon joylashgan ikkinchi darajali to‘sinlar o‘qlari orasidagi masofa; «l_S» ni dastlabki qiymati nov tubining elementar yuzasiga nisbatan tushayotgan yukning normativ qiymatiga bog‘liq holda 2.1-jadvaldan aniqlanadi.

(2.9)

bu erda h_w - novdagi suvning chuqurligi, m ;

γ_w - suvning solishtirma og‘irligi, γ_w = 10 kN/m³ ;
h_S – novning tub devorini qalinligi , m ;
γ_b - temir-betonning solishtirma og‘irligi, γ_b = 25 kN/m³

2.1 – jadval