Milliy turizm rivojlanishi qanday o’lchanadi? Turistik statistika. Turizmni rivojlantirish kontseptsiyasi

2. Xalqaro turizm bozoriga integratsiyalashuv
O‘zbekistonda 2019 yilda 847 mehmonxona, 1482 turoperator, 214 ta xostel, 886 mehmon uylari faoliyat ko‘rsatdi.


2018 yilda O’zbekiston Respublikasida ixtisoslashtirilgan joylashtirish vositalari faoliyati

	Jami	Shu jumladan
		Dam olish pansionati	Dam olish uylari va bazalari	Kemping	Katta yoshlilar uchun sanatoriya	Bolalar uchun sanatoriya
Ixtisoslashtirilgan joylashtirish vositalari soni	445	18	56	7	66	32

2018 yilda chiqish turizmi bo’yicha O’zbekiston Respublikasi fuqarolari soni

		Shu jumladan
	Jami	Xizmat yuzasidan	O’qish	Ish	Turistik	Qarindoshlarni yo’qlash	Davolanish	Doimiy yashash joyi	Transit	Boshqa
Ketganlar	13838573	113192	50623	4134037	404369	7968620	58024	459053	108249	542406
Shu jumladan
MDH mamlakatlariga	13307962	103475	35329	4051698	113261	7927566	48607	454100	107811	46115
Boshqa xorijiy mamlakatlarga	530611	9717	15294	82339	291108	41054	9417	4953	438	76291

O’zbekistonga kelib ketgan turistlar soni

N			2020	2019	2018		2017		2016
	Umumiy soni			6 748,5	5 346,2		2 690,1		2 027,0
	Shu jumladan oylar bo’yicha
1.	Yanvar	538,36		437,2		266,2		138,3		104,2
2.	Fevral	440,198		393,5		264,9		137,6		103,7
3.	Mart	235,377		549,5		441,2		229,1		172,7
4.	Aprel	0,606		544,4		435		200,1		150,8
5.	May	0,4		496,7		441,5		203,1		153,1
6.	Iyun	1,122		613,5		472,9		2017,6		163,8
7.	Iyul	0,96		597,7		506,1		242,1		182,4
8.	Avgust	2,396		692,3		584,4		279,5		210,6
9.	Sentabr	134,863		613,7		503,3		240,7		181,4
10.	Oktabr			658,4		504,4		282,7		213,1
11.	Noyabr			634		476,1		266,9		201,1
12.	Dekabr			517,6		450,2		252,4		190,1

Jadval ma’lumotlariga ko’ra 2016-2020-yillarda rasmiy statistika ma’lumotlariga ko’ra O’zbekistonga kelib ketgan turistlar soni 3 martadan ziyod oshgan. Ma’lumki turizm mavsumiy xarakterga ega. Ammo mamlakatimizga kelib-ketuvchilar bo’yicha mavsumiy tebranish unchalik katta amplitudaga ega emas. Shunga qaramasdan kirish turizmi oqimining kuz oylarida eng yuqori cho‘qqiga chiqishini ko‘rish mumkin. Qish oylari biroz sekinlashadi, bahor oylari jonlanish va yoz oylarida barqarorlashuv kuzatiladi. Kuz oylarida chet ellik turistlar kelib-ketishining ko‘payishining asosiy sababi ruspublikada bu vaqtda obi havo mo’tadil bo‘ladi, keskin kontinentallik unchalik sezilmaydi, uzum va mevalar g‘arq pishadi.

Shuningdek, kirish turizmining geografiyasini tahlil qilish ham ahamiyatga ega. jadvaldan ko‘rinib turibdiki, respublikaga kelib-ketuvchilarning asosiy qismini Markaziy Osiyo davlatlari tashkil etmoqda. (85,1 foiz). Ular orasida esa asosiy o’rinni Kozog‘iston Respublikasi egallaydi. Buning asosiy sababi mintaqa xalqlari azaldan qon-qarindosh, madaniy yaqinlik, diniy bir va urf-odatlardagi o‘xshashlikdan iborat. Mintaqaning ayrim mamlakatlari bilan vizasiz rejim amal qiladi.
MDH mamlakatlaridan turistlar soni 2019 yilda 488,4 ming kishini tashkil etdi. Ya’ni umumiy chet ellik turistlarning 7,2 foizi. Bu 2016 yilga nisbatan 4,4 martaga ko‘p demakdir. MDH mamlakatlaridan kelib-ketgan turistlarning asosiy qismi rossiyalik turistlardan iborat. (91,9 foiz).
Uzoq xorij mamlakatlaridan tashrif buyuruvchi turistlar soni xam bu davrda 3,2 foizga oshgan. Lekin ularning ulushi umumiy turistlar orasida 7,2 dan iborat. Bu mamlakatlardan Turkiya, Xitoy va qo‘shni Afg‘onistondan mehmonlar soni boshqa mamlakatlarga nisbatan ancha yuqori.
Ko’rinib turibdiki O’zbekistonga tashrif buyuruvchi turistlar geografiyasi har xil, mintaqa va davlatlar bir biridan keskin farq qiladi. Ularning asosiy qismini Markaziy Osiyolik turistlar tashkil qiladi.


O’zbekistonga tashrif buyuruvchi sayyohlarning yosh tarkibi.

N	Hammasi, shundan yoshi bo’yicha	2019	2018	2017	2016
		6 748 512	5 346 219	2 690 074	2 027 035
1.	0 dan 18 yoshgacha	611 772	434 620	218 689	164 787
2.	19 dan 30 yoshgacha	1 315 901	1 090 257	548 588	413 374
3.	31 dan 51 yoshgacha	3 458 625	2 785 708	1 401 694	1 056 210
4.	55 va undan yuqori	1 362 214	1 035 634	521 103	392 664

O’zbekistonga tashrif buyuruvchi sayyohlarni jadvalning tahlil qiladigan bo‘lsak ularning deyarli yarmini 31-55 yoshdagilar tashkil qiladi. Keyingi o‘rinlarda esa 19-30 yoshdagilar va 55 yoshdan yuqorilar tashkil etmoqda. Bu ta’lim va davolanish turizmi bilan bevosita bog‘liqdir. Shundan kelib chiqib O’zbekistonga safar qiluvchilarni maqsad bo‘yicha tasniflash ham mumkin.

Umumiy tashrifchilarning safar maqsadi bo’yicha tavsiflanishi

N	Jami	2019	2018	2017	2016
		6 748 512	5 346 219	2 690 074	2 027 035
1.	Dam olish va ko’ngil ochish	1 043 929	458 119	230 513	175 534
2.	Bozor,xarid	53 874	50 946	25 635	17 175
3.	Ishbilarmonlik uchrashuvlari	53 117	56 515	28 437	149 708
4.	Davolanish va salomatlik	55 490	52 527	26 430	27 149
5.	Ta’lim	51 383	14 633	7 363	6 261
6.	Qarindosh va do’stlarni ko’rish	5 520 719	4 713 479	2 371 696	1 651 208

Jadvaldan ko’rinib turibdiki barcha tashrif qiluvchilarning asosiy qismi qariyb 82,0 foizini qarindosh va do’stlarini ziyorat qilish bo‘lmoqda. Keyingi yillarda bu tendensiya deyarli o‘zgarmasdan qolmoqda. Keyingi o‘rinda dam olish va ko‘ngil ochish turizmi turibdi, ularning soni 2019 yilda 1 mln. kishidan oshdi. Bozor-uchar, ishbilarmonlik uchrashuvlari, davolanish va salomatlikni tiklash, ta’lim turizmi xam rivojlanib bormoqda.
Tashriflarning maqsadi mamlakatda bo’lish (yashash) davomiyligi bilan bevosita bog’liq.


Tashrif buyuruvchilarning mamlakatda turish(yashash) davomiyligi (foizda)

N		2019	2018	2017	2016
1.	1-3 kun	69,8	69,1	69	70
2.	3-10 kun	24	20,6	21	22
3.	10-30 kun	5,1	9,8	9,1	8
4.	30 kundan ko’proq	1,1	0,5	0,9	1

Jadvaldan ma’lumki tashrif buyuruvchi mehmonlarning 70 foizi 1 kundan 3 kungacha mamlakatda qoladi. Chunki ularning asosiy qismi qarindosh va yoru birodarlarini ko‘rish uchun kelganlardan iboratdir. Mehmonda esa uzoq vaqt qolib bo‘lmaydi. Bunday tashrifchilar orasida mehmonxona, ovqatlanish muassasalari, transport foydalanadilar. O‘zbek xalqi mehmondo‘st xalq, bu xarajatlarni ko‘pincha qabul qiluvchi tomon, mezbon o‘z zimmasiga oladi. Mehmonlarning 24 foizini 3 kundan 10 kungacha qoluvchilar tashkil etmoqda, chunki ular orasida tashrifdan muqaddas joylarni ziyorat qiluvchilar, Samarqand, Buxoro va Xivani tomosha qilishni istovchilar ham anchagina topiladi. Bir oydan ko‘proq qoluvchilar ulushi esa qator yillardan beri 1 foiz atrofida barqarorlashgan.
Mamlakatga tashrif buyuruvchilarning nafaqat umumiy soni, shu bilan birga ularning tarkibi, geografiyasi, maqsadi, yosh guruhini bilish tashqi (kirish) turizmini rejalashtirish, tashkil qilish va boshqarishda katta ahamiyatga ega.