Milliy universiteti ijtimoiy fanlar fakulteti

- Konfederatsiya – (lot. – uyushma) – shartnoma asosida qat'iy muayyan 

maqsadlar yo’lida birlashadi. 

 



 

 Syo’zerenitet  – frants.,  bir  davlatning  ikkinchi  davlatga  (vasallik)ga 

nisbatan ustuvorlik huquqi. 



 

 Anarhiya – hokimiyatsizlik. 



 

 Despotizm – zolimlik, zulmkorlik. 

 

- 

Antidemokratik 

rejim – 

demokratik 

qoidalarga 

rioya 

etmaydi. 

 

Davlat boshqaruv shakli. 

Davlat  jamiyatining  siyosiy,  ho’jalik  va  madaniy  hayotga  rahbarlik  qiluvchi 

davlat organlariga ega. Masalan; O’zbekistonda Oliy davlat hokimiyat organi Oliy 

Majlis,  mahalliy  davlat  hokimiyat  organlari, 

viloyatlar

,  tumanlar  va  shaharlarda 

hokimlar boshchilik qiladigan xalq deputatlari Kengashlaridir. Siyosiy ijro etuvchi 

organ-  davlat  boshlig’i  va  vazirlar  mahkamasining  raisi  Prezident,  mahalliy  ijro 

etuvchi organ- viloyat, tuman va shahar hokimlaridan iborat. O’zbekiston huquqni 

muhofaza  organlari  mavjud.  Bu  organlarning  chiqaorgan  normativ  va  huquqiy 

hujjatlari jamiyatning barcha a'zolari uchun majburiydir. 

Davlat  huquq  va  huquqiy  normalar  qabul  qiladi.  Bularni  bajarish  barcha 

fuqarolar  uchun,  jamiyatning  barcha  siyosiy  tashkilotlarining  a'zolari  uchun 

majburiydir. 

Har  bir  davlat  hududida  milliy  davlat  tizilining  mavjudligi.  Masalan; 

O’zbeksiston  Respublikasida  davlat  tili  o’zbek  tilidir.  Davlat  ishlari,  barcha 

jamiyatning siyosiy tashkilotlarida ishlar davlat tilida olib boriladi. 

---

33 

 

Jamiyatning  siyosiy,  tizimi  davlat  va  jamiyatning  siyosiy  tashkilotlari 

tuzilishidan iborat, u orqali kishilar, guruhlar, tabaqalarlar va jamoat birlashmalari 

manfaatlarini mustahkamlaydi. Jamiyatning siyosiy tizimi jamiyatning iqtisodiy va 

siyosiy  kuchlari  kabi  ijtimoiy  va  milliy  tuzilishini  mustahkamlaydi.  Jumladan 

O’zbekiston  Respublikasi  hozirgi  bozor  iqtisodiy  siyosatiga  o’tish  davrida 

demokratik  huquqiy  davlat  qurar  ekan,  iqtisodiy,  siyosiy,  ma'rifiy  va  huquqiy 

sohalarda turli islohotlar o’tkazib, davlat oldida to’rgan ichki va tashqi vazifalarni 

mustahkamlamohda.  O’zbekiston  mustaqillikka  erishgandan  keyin  davlat  va 

siyosiy  tizimiga  bozor  iqtisodiyoti  bilan  bo’g’liq  bo’lgan  bir  qancha  davlat 

organlari paydo bo’ldi. Masalan, Mudofaa va tashqi iqtisodiy aloqalar vazirliklari, 

milliy  havfsizlik  hizmati,  davlat  soliq  va  bojhona  qo’mitasi,  davlat  mulkini 

boshqarish va hususiylashtirish, qimmatbaho metallar, fan va tehnika qo’mitalari, 

turli kontsernlar, holding, kompaniya va boshqalar tuzildi. 

Demak, jamiyat siyosiy tizimining vazifalari quyidagilardan iborat: 

1)Jamiyatning siyosiy tizimi – davlat vazifalarini amalga oshirishda xalqning 

iqtisodiy, siyosiy va ma'rifiy sohalarini yaxshilashga yordam beradi. 

2)Davlatning ichki va tashqi funktsiyalarini amalga oshiradi. 

3)Jamiyatning  siyosiy  tizimiga  kiruvchi  barcha  tuzilmalarni  davlat,  uning 

organlari,  siyosiy  partiyalar,  jamoat  birlashmalari,  kasaba  uyushmalarini 

birlashtirib, davlat vazifalarini amalga oshiradi. 

4)Jamiyatning  siyosiy  tizimiga  kiruvchi  barcha  tuzilmalarni  davlat,  uning 

organlari,  siyosiy  partiyalar,  jamoat  birlashmalari,  kasaba  uyushmalarini 

birlashtirib, davlat vazifalarini amalga oshiradi. 

Har  qanday  davlatning  mavjudligi  -  uning  moxiyati,  mazmuni  va  shakli 

(formasi) 

ning 

birligida 

namoyon 

bo’ladi. 

 

---

34 

 

Davlat  o’z  funktsiyasini  faol  amalga  oshirishi,  uning  mexanizmini  sifatli  va 

uyushkoklik  bilan  harakat  qilishi  uchun  davlat  xokimiyatiningi  tashiliyligi  talab 

etiladi. 

Davlat  xokimiyatining  oliy  organlari  qanday  yo’zaga  keladi,  u  xududiy 

jixatdan  qanday  printsiplarga  asosan  qurilgan,  ular  o’zaro  va  aholi  bilan  qanday 

aloqada  bo’ladi  hamda  harakat  qiladi,  ular  qaysi  usullarga  binoan  amalga 

oshiriladi, degan savollarga davlat shakli javob beradi. 

Davlatning shakli deganda – boshqaruv, davlat tuzilishi va siyosiy rejimi kabi 

elementlarni o’z ichiga olgan hususiyatlariga aytiladi. 

Davlatning shakli tushunchasi o’z ichiga quyidagilarni: 

-Oliy davlat xokimiyatining tashkilotini, uning paydo bo’lish manbalarini, 

-Xokimiyat  oliy  organlarining  xalk  bilan  o’zaro  munosabatlari  printsiplarini; 

qamrab oladi . 

-Davlat  xokimiyatining  xududiy  tuzilishi  hamda  davlatni  uning  tarkibiy 

qismlari bilan o’zaro munosabatini; 

-Davlat xokimiyatini amalga oshirish usul va uslublarini. 

Davlat  shakli  uning  paydo  bo’lishi  va  taraqqiyotining  konkret  tarixiy  shart-

sharoitlari  bilan  bog’liqdir.Unga  davlatning  moxiyati,  tarixiy  tipi  xal  etuvchi 

ta'sirini  kursatadi.  Masalan,  feodal  tipdagi  davlatga  –  boshqaruvning  monarxiya 

shakli, burjuaziya tipiga – respublika shakli mos keladi. 

Davlat shakli mamlakatdagi siyosiy partiyalarning munosabatlariga, ayniqsa u 

davlatning paydo bo’lish davrida ko’p jixatdan bog’liq bo’ladi. 

---

35 

 

Misol  qilib,  Angliyadagi  oldingi  revolyutsiyalarning  sodir  bo’lishi  feodallar 

bilan  burjuaziya  o’rtasidagi  kompromissga  (murosaga)  olib  keldi,  natijada 

konstitutsion monarxiyaning tashiliy qismi karor topdi. 

Konstitutsiya  –  yosh  burjuaziyaning  talabi  bo’lsa,  monarxiya  –  feodallarga 

yon berish bo’ldi. 

Davlat shakliga mamlakatning milliy tarkibi, tarixiy an'analari, xududiy xajmi 

va boshqa omillar ta'sir etadi. 

Aytib  o’tgandek,  davlatning  shakli  uning  moxiyati  bilan  chambarchas 

bog’liqdir.  Davlatning  moxiyati  davlat  xokimiyatini  kimga  qarashli  ekanligini, 

uning  sub'ektini  aniqlashga  yordam  beradi  hamda  uni  kim  amalga  oshiradi  dagan 

savolga javob berada. 

Davlatning shaklini o’rganish esa xokimiyat davlatda qanday tashkil qilingan, 

u  qaysi  organlar  orqali  taqdim  etiladi,  bu  organlarning  paydo  bo’lish  tartiblari 

qanday, ularning vakolat muddatlari va davlat xokmiyatni amalga oshirish usullari 

va boshqalarni tushunishga yordam beradi. 

 

 

 

 

 

 

 

---

36 

 

Xulosa 

Shunday  qilib,  davlat  shakli,  yuqorida  aytilgandek,  o’z  ichiga  uch  tomonni 

kiritadi: 

Boshqaruv  shaklini,  ya'ni  davlatning  xokimiyati  va  oliy  boshqaruv 

organlarining paydo bo’lishi va tashkil topishining ma'lum tartibi; 

Davlat  tuzilishi  shaklini,  ya'ni  davlatning  xududiy  tuzilishini,  markaziy, 

regional va mahalliy xokimiyatlarning o’zaro munosabatlarini ma'lum 

tartibini

; 

Siyosiy  (davlat)  rejimini,  ya'ni  siyosiy  xokimiyatni  amalga  oshirishning 

yo’llari va usullarini. 

Bu  xozircha  davlat  shaklini  tushunishga  bo’lgan  umumiy 

yondoshishlardir holos.Uni to’la tushunish uchun har uchala blok (yunalish) 

ni  chuko’r  ko’rib  chiqish  zarur  bo’ladi,  ya'ni  ularning  o’zaro  harakatlarini 

hamda  davlatni  bir  necha  yo’z  yillar  davomida  o’rganishning  nazariy 

siyosiy-huquqiy  fikrlari  (qarashlari)  nima  uchun  davlat  shaklining  shaxsan 

shu 

uchta 

tomonini 

ajratib 

kursatganligini 

va 

x. 

---

37 

 

Adabiyotlar: 

 

1. 

“O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi.” T. 2009 y.  

2. 

O’zbekiston  Respublikasining  Sudlar  to’g’risida”gi  qonuni.  Xalq 

so’zi. 2001 yil 13 fevral.  

3. 

O’zbekiston Respublikasi “Prokrutura to’g’risida”gi qonun. 1992 yil 

9dekabr. O’zbekiston yangi Qonunlari 7-soni T. “Adolat” 1993 yil.  

4. 

I.A. Karimov “O’zbekiston XXI asrga intilmoqda”. T. “O’zbekiston”. 

1998 yil.   

5. 

“O’zbekiston  Respublikasini  Vazirlar  mahkamasi  to’g’risida”gi 

qonun  1993  yil  6  may.  O’zbekistonning  yangi  qonunlari  6-son.  T.  “Adolat”  1994 

yil.