Ministrligi

 
Temanı ózlestiriw ushın sorawlar 
1. Pedagogikalıq estetika (náziklik) ólshemleri oqıtıwshıdan 
neni talap etedi? 
2. Oqtıtıwshı minez-qulqında pedagogikalıq náziklik qalay 
qáliplestiredi? 
3. Jas oqıtıwshı qıyın jaǵdaylarda pedagogikalıq názikliktiń 
qanday halatlarına boysınıw kerek? 
4. Pedagogikalıq náziklik tuyǵısı qanday ózgesheliklerge iye? 
5. Pedagogikada ádep-ikramlı hám ádeptiń zárúr ózgeshelikleri 
bolǵan kewilsheklikti táripleń?
6. Jas oqıtıwshınıń kásiplik iskerliginde kewilsheklik qalay 
sáwlelenedi? 
7. 
Oqıtıwshılardıń 
kewilshekligin 
kórsetiwishi 
qural 
ózgeshelikleri.
8. A. V. Mudriktiń táriplewi boyınsha oqıtıwshılardıń xosh 
mulayımlıq sáwbetke kirisiw ólshemleri.
9. Pedagogikalıq kewilshekliktiń qurılısı? 
10. 
Oqıtıwshı 
kásiplik 
sheberliginiń 
tiykarı 
bolǵan 
pedagogikalıq takttın táripleń.
11. Kásiplik-pedagogikalıq kewilsheklikti úyreniw dástúrin oqıń 
hám juwap jazıń.
 
Talabalardıń ózbetinshe tayarlıǵı ushın tapsırmalar
Tómendegi temalar tiykarında reje dúziń hám óz pikir kóz 
karaslarıńızdı bildirip «ózbetinshe jumıs» jazıń.
1. «Házirgi demokratiyalıq jámiyet oqıtıwshınıń pedagogikalıq 
názikligi».
2. «Jas oqıtıwshınıń xosh múlayımlıǵı, kewilshekligi hám 
pedagogikalıq takt.» 
 
 
 
 
90

---

6-TEMA. PEDAGOGIKLÍQ TEXNIKA 
 
Pedagogikalıq texnika - oqıtıwshınıń tek ǵana tálim-tárbiya 
procesinde emes, balkim, pedagogikalıq iskerliginde kerek bolǵan 
ulıwmalıq pedagogikalıq bilim hám tájiriybeler jıynaǵı. 
Pedagogikalıq texnikanıń tiykarǵı tárepleri birinshiden, oqıtıwshınıń 
sheberligin belgilewshi kásiplik kónlikpeleri esaplanadı, yaǵnıy 
oqıtıwshınıń sawatlı hám kórkem sóyley alıwı, óziniń pikir-kóz 
qarasları hám bilimin túsinikli tilde tásirsheń bayan qılıwı, sezim-
tuyǵısın jılawlay alıwı, óziniń jeke ózgesheliklerine say mimikalıq 
hám pantomimikalıq qábiletine iye bolıwı, anıq ım-ishara, mánili 
qaras, xoshametlewshi yamasa mánili mıyıq tartıw, sóziniń sheksiz 
qúdireti arqalı oqıwshılar sanasına hám rawajlanıwına tásir 
ótkeretuǵın, psixologiyalıq bilimlerge iye bolıwı sıyaqlılar.
Oqıtıwshınıń pedagogikalıq texnikası qanday kónlikpe hám 
tájiriybelerden ibarat ekenligi, pedagogikalıq texnika arqalı 
oqıtıwshı oqıw orınlarında tálim-tárbiyalıq iskerligin zamanǵa say 
tárizde shólkemlestiriwdi, oqıwshılarǵa tárbiyalıq tásir kórsetiwde 
qanday áhmiyetke iye ekenligi sıyaqlı mashqalalar házirgi kúnge 
deyin ilimpazlardıń dıqqatın ózine tartip kelmekte.
Hazirgi kúnde pedagogika túsinigi eki toparǵa bólip úyretiledi. 
Birinshi topar komponentleri oqıtıwshınıń ádep-ikramlılıq hám 
minez-qulqı menen baylanıslı bolıp, tálim-tárbiya xızmetinde ózin-
ózi basqarıw tájiriybelerinde (refleksiya) kórinis beredi.
– tálim tárbiya procesinde óz qıymıl-háreketleri basqarıwı, 
(mimika, pantomimika)
– tálim-tárbiya procesinde óz keshirmeleri hám keypiyatın 
jılawlai alıwı hám túrli qolaysız tásirlerge berilmew:
– jetilisken sociologiyalıq perspektiv qábiletlerine (dıqqat, 
baqlawshılıq, oy) iyeligi.
– sóylew texnikasın ( dem alıw, dawıstı basqarıw, sóylew tempi) 
biliwıi hám óz ornında qollana alıwı.
Pedagogikalıq texnikanıń ekinshi topar komponentleri 
oqıtıwshınıń shaxs hám jámáátke tásir kórsetiw tájiriybeleri menen 
baylanıslı bolıp, bul topar tálim-tárbiya háreketiniń texnologiyalıq 
tárepin qorshap aladı.
– oqıtıwshınıń didaktikalıq, shólkemlilik, konstruktivlik, 
kommunikativlik qábiletleri;
91

---

– belgili bir joba tiykarında óziniń aldına qoyǵan talaplarınıń 
isleniwin tekseriwi;
– oqıw ornında hám oqıwshılar jámáátinde tálim-tárbiya menen 
baylanıslı dóretiwshilik háreketin shólkemlestire alıwı; 
– oqıwshılar menen pedagogikalıq sóylesiw háreketin bir tipte 
saqlap basqara alıwı.
Oqıtıwshınıń tárbiyalanıwshı obektler óziniń háreketlerin 
basqarıwında aktѐrlıq qábiletine sáykes bolǵan ózgeshelikleri, 
yaǵnıy mimikalıq hám pantomimikalıq qábiletleri tiykarǵı rol 
oynaydı. Aktѐr bir obrazdı belgili bir múddette tayarlap, bir yaki bir 
neshe mártebe bir qıylı kóriniste saxnada kórsetip berse, oqıtıwshı 
bolsa oqıw jılı dawamında, hár bir sabaqta taza temanı ótilgen 
temalar menen baylanıstırıp, zamanǵa say innovaciyalıq usıllar 
menen oqıwshılar sanasına jetkeriw ushın tereń tayarlıq kóredi, klass 
jámáátindegi pedagogikalıq hám psixologiyalıq ortalıqtı, hár bir 
oqıwshınıń jeke ózgesheliklerin itibarǵa alǵan halda pedagogikalıq 
xızmet kórsetiwge májbúr. Bunday úlken juwapkershilikti joqarı 
dárejede orınlaw ushın oqıtıwshıdan joqarı pedagogikalıq tayarlıqqa 
iye bolıwı talap etiledi.
Házirgi zaman oqıtıwshısı pedagogikalıq sheberlik sistemasında 
pedagogikalıq texnikanıń rolin úlken dep esaplaydı. Sebebi, bul 
oqıtıwshıǵa óziniń qáddin tuta biliwıi mimika, pantomimika, ishki 
sezimlerin (emociyasın) basqara alıwı, qábileti, sóylew texnikasın 
iyelewi hám olardı oqıw háreketinde, oqıwdan tısqarı tálim-tárbiya 
xızmetinde qollanıw jolların túsindiredi.
Demek, pedagogikalıq texnika oqıtıwshılıq kásibinde sonday 
kásiplik hám jeke «tájiriybeler jıynaǵı, ol oqıtıwshınıń pedagogikalıq 
xızmetine tásir kórsetiwi, tálim-tárbiya háreketin shólkemlestiriwi 
hám basqarıw jumıslarında tiykarǵı jol kórsetiwshi bolıp xızmet 
kıladı.
Aldıńǵı hám novator oqıtıwshılardıń texnikalıq sheberligi 
pedagogikalıq háreket alıp barıwında, mimika hám pantomimika 
háreketlerinde, dawıstı basqara alıw ózgesheliklerinde kórinedi. 
Bunnan kelip shıqqan halda sonı aytıw múmkin, oqıtıwshılar 
pedagogikalıq qábiletin tereń iyelegen, kónlikpe hám tájiriybelerin 
ózlerinde anıq qáliplestirgen hám hár qanday pedagogikalıq 
sharayatlarda qollana alıw qábiletine iye.
92

---

Pedagogikada oqıtıwshı tereń sezimlerge beriliwin, jeke 
ómirinde hár túrli sharayatlar tásirinde keypiyatı ózgergen 
jaǵdaylarda ózin tutıp biliwıi talap etiledi. Bul procestiń jaqsı 
nátiyjeleri oqıtıwshınıń refleksiv qábiletlerinde kórinedi.
Pedagogikalıq texnikanıń jáne bir tiykarǵı ózgeshelikleri 
pedagogikalıq tásir kórsetiwde oqıtıwshınıń mánawiy hám 
estetikalıq kórinisi. Bul tárbiyalanıwshılarǵa birden kórinis beretuǵın 
ózgeshelikler bolıp esaplanadı. Eger oqıtıwshı ruwxıy tómenshik 
bolsa, sóylew sáwbetlesiwge orasholaq boladı, talǵamı tómen, ishki 
sezimlerin basqara almaytuǵin qopal bolsa, onıń tálim-tárbiya beriwi 
haqqında gáp bolıwı múmkin emes.
Pedagogikalıq texnikanıń sırların biliwı oqıtıwshı basshılıǵında 
alıp barılatuǵın shınıǵıwlar hám ózbetinshe pedagogikalıq xızmet 
procesinde qáliplesip baradı. Pedagogikalıq texnika sırların jetilisken 
dárejede iyelewde hám onı shólkemlestiriwde kásiplik tárepten 
oqıtıwshı ózin-ózi qáliplestirip barıwı, yaǵnıy óz aldına qoyǵan 
talaplarınan kelip shıqqan halda oqıwshınıń jeke pazıyletlerin hám 
kásiplik tájiriybelerin qáliplestiriwge qaratılǵan háreketi tiykarǵı rol 
oynaydı.
Pedagogikalıq texnikanıń tiykarǵı ózgesheliklerinen biri - 
oqıtıwshınıń oqıwshılar menen óz ara sáwbeti procesinde 
qáliplesetuǵın kásiplik texnikalıq kónlikpe hám tájiriybeleri. Bunda 
pedagogikalıq texnikanıń kónlikpe hám tájiriybeleri oqıtıwshınıń 
pedagogikalıq sheberligi menen baylanıslılıqta qáliplesip baradı.
Rawajlanǵan pedagogikalıq texnika ózgeshelikleri oqıtıwshıǵa 
oqıwshılar menen sóylesiw procesinde tiyisli sóz hám gáp dikciyası, 
qaras, ım-isharanı tez hám anıq tabıw, kútilmegen pedagogikalıq 
sharayatlarda basıqlıq penen anıq pikir júrgiziw, jaǵdaydı pikiri 
menen hám tez analiz qılıw sıyaqlı qábiletlerdi kórsetiwi menen 
beriledi. Pedagogikalıq texnikanıń usı ózgeshelikleri oqıtıwshınıń 
kásiplik sheberliginde anıq kórsetilgen individual jeke kórinisi, 
yaǵnıy oqıtıwshınıń psixologiyalıq-fiziologiyalıq ózgeshelikleri 
tiykarında onıń jeke pedagogikalıq texnikasın qáliplestiredi.
İndividual pedagogikalıq texnikanıń qáliplesiwi oqıtıwshınıń 
jası, jınısı, minez-qulqı, salamatlıǵı, anatomiyalıq-fiziologiyalıq 
ózgesheliklerine baylanıslı. Oqıtıwshılarda individual jeke 
pedagogikalıq texnika tájiriybelerin qáliplestiriw mashqalaları, 
93

---

ásirese, psixologiyalıq alımlardıń izertlew orayınan orın alǵan. 
Psixolog alımlar R. Z. Gaynutdinov, M. G. Davlechin, S. Jalilova, 
M. Abdullajanova sıyaqlı alımlar oqıtıwshılardıń individual kásiplik 
háreketin túpkilikli úyrenip, oqıtıwshılardıń jeke “Miynet 
professiogrammá‟sın islep shıqtı. Alımlardıń pikirlerine kóre, 
oqıtıwshı professiogramması oqıtıwshılarǵa qoyılatuǵın tiykarǵı 
talaplardı óz ishine aladı hám hár bir sabaq oqıtıwshısınıń bólek 
qánigelesken xarakteristikasın belgilep beredi. Tiykarınan olar oqıw 
orınlarında pedagogikalıq xızmet alıp baratuǵın “oqıtıwshı –ustaz 
professiogramması‟‟da tómendegi qásiyetler, yaǵnıy “pedagogikalıq 
texnika“ tájiriybeleri jámlengenligin atap ótedi:
1) Oqıtıwshılardıń jeke qásiyetleri: balalarǵa mehribanlıǵı, 
kishipeyilligi, kewilshekligi, miynetkeshligi.
2) Kásibine say bilimleri: tálim-tárbiya procesin biliwıi, 
pedagogikalıq hám psixologiyalıq bilim tiykarların iyelew, 
oqıwshılardıń 
jas 
ózgesheliklerine 
qarap 
psixologiyalıq 
imkaniyatlardı ańlawı, tárbiyalı tásir etiwdin nátiyjeli usıllarınan 
aqıllılıq penen paydalana alıwı, ata-analar hám jámáát penen alıp 
barılatuǵın háreket mazmunın puxta biliwı.
3) Kásibine say qásiyetler: milliy ideologiya, insanıy 
qádiriyatlar, milliy dástúr hám úrip-ádetlerdiń túp mazmunın 
túsiniwi, baqlawı, pedagogikalıq qábiletke iyeligi, ózin qolǵa alıp 
biliwıi, ózin ańlay alıwı, pedagogikalıq takt, sóylew mádeniyatı.
4) Jeke pedagogikalıq sheberligi: sabaq shınıǵıwlarında kerekli 
materiallardı tańlap biliwıi, oqıwshılardıń bilim háreketin basqarıwı, 
tálim-tárbiya háreketinde keleshekti rejelestiriwi, oqıwshılar 
jámáátin basqara alıwı.
5) Shólkemlestiriwshilik tájiriybesi: oqıwshılar jámáátin 
uyımlastırıp biliwi, túrli qıyın waqıyalarda da oqıwshılar jámáátin 
basqarıwı, ámeliy mashqalalardı sheshiwde sheberligin kórsete 
alıwı.
6) Kommunikativlik tájiriybeleri: oqıwshılardı ózine qaratıp 
biliwıi, oqıwshılar hám ata-analar menen maqsetke muwapıq 
pedagogikalıq sóylesiwlerdi shólkemlestiriw, oqıwshılar toparındaǵı 
óz ara múnásibetlerdi bir qıylı aralıǵın tártipke salıwı.
7) gnostikalıq tájiriybeleri: Oqıwshılardıń psixikalıq halatı