Ministrligi
Download 1.58 Mb. Pdf ko'rish
|
2. Пед.шеберлик (укув кулланма) P (2)
|
“shaqanı kógertiw”, kewil qulpın ashıw, dúnyasın keńeytiw, keshegi
halatınan búginin joqarı qılıw ushın bul iske qol urıńız. Lekin, aldın biliń: ómirińizdi sarıplap alıp barıp atırǵan háreketińiz tuwrıńızdaǵı oqıwshıǵa unap atır ma? Bar gáp sonda. Keshirmeler, tınımsız pedagogikalıq iskerlik, oqıtıwshınıń pámi- parasatı, bilimi-sheberligi menen ámelge asırılatuǵın qızǵın dóretiwshilik miynettiń jemisi Bir tempte alıp barılatuǵın sistemalı dóretiwshilik shınıǵıwlar sebepli aktѐr joqarı shoqqılardı iyeleydi.Ózgeler obrazın jámlestiriwde ol belgili bir qálipten hasla shıǵıp kete almaydı. Demek, hár qanday dóretiwshilik, hátte pedagogikalıq dóretiwshilik te belgilengen qálipte qáliplesiwi kerek.Ol oqıtıwshınıń ishki keshirmeleri, tuyǵıları hám sezimlik reakciyaları tiykarında qurılıwı hasla múmkin emes.Sebebi tárbiyalaw ónerinde oqıtıwshınıń pedagogikalıq texnikası, yaǵnıy «bir qáliptegi» miynet mádeniyatı bar, ol basqa qanday da kásiplik iskerlikke hasla uqsamaydı.Sonıń ushın, respublikamızda tárbiyalıq texnologiyalardı turaqlı biliwıge 96 umtılıw, oqıtıwshı kadrlardı tayarlaw hám olardıń bilimin úziliksiz asırıp barıw oqıtıwshınıń bir qáliptegi miynet mádeniyatın qáliplestiriwge, pedagogikalıq texnika tájiriybelerin turaqlı túrde asırıp barıwǵa qaratılǵan.Ayrıqsha atap ótiw kerek, elege shekem birde bir oqıtıwshı joqarı bilimlendiriw mákemesin tamamlap, yaki tájiriybe asırıw kurslarında bilim alıp, birden pedagogika sırların tolıq biletuǵın tájiriybeli oqıtıwshı bolıp qalǵan joq.Oqıtıwshıda pedagogikalıq texnika bilimlendiriw mákemelerinde iskerlik kórsetiw procesinde oqıwshılar menen jeke túrde sáwbetlesiw procesinde pedagogikalıq ámeliyatta qáliplesip baradı. Házirgi dáwir talapları kóz-qarasınan oqıtıwshıǵa qoyılatuǵın juwapkershilik sezimi keńeyip, quramalasıp barmaqta.Mámleketimizde tálim-tárbiya procesinde alıp barılatuǵın reformalardıń joqarı nátiyjeleri tikkeley oqıtıwshılardıń qızǵın miyneti nátiyjesine baylanıslı.Watanımızdıń jarqın keleshegi ushın áwladtı hár tárepleme jetik, bárkamal insan etip er jettiriwde oqıtıwshınıń kásiplik bilimi, iskerlik texnikası, ulıwma jańalanıp, házirgi zaman talaplarına juwap bere alatuǵın dárejede bolıwı kerek.«Bilimlendiriw haqqında»ǵı Nızam hám «Kadrlar tayarlawdıń milliy baǵdarlama»sı talaplarına muwapıq oqıtıwshı óziniń tálim- tárbiyalıq iskerliginde milliy-mádeniy hám ulıwmainsanıy qádiriyatlardıń joqarılıǵına bárqulla itibar berip keliwi lazım.Oqıtıwshınıń pedagogikalıq texnikası hám watansúyiwshilikke, xalqımızdın mánáwiy miyrasın bekkemlewge, oqıwshılardıń óz imkaniyatların erkin sáwlelendiriwge tiykarlanǵan bolıwı kerek. Usı mánide belgili sóz sheberi Tursınay Sodiqovanıń shıǵarmalarında házirgi kún oqıtıwshısına qoyılatuǵın «Ustazlıqtıń shártleri» orınlı berilgen: «Siz insanlardıń hesh bir joq jerden «shaqasın kógertiw», «kewil qulpın ashıw, dúnyasın keńeytiw, keshegi jaǵdayınan búginin bálentirek qılıw ushın usı isti qolǵa aldıńız. Biraq aldın biliń: ómirińizdi sarplap alıp barıp atırǵan háreketlerińiz qarsı aldıńızdaǵı oqıwshıǵa unap atır ma? joqpa? Bar gáp usında. Ustazlıqtı qálegen, usı kásipte oqıǵan adam ustaz bolıp qalmaydı. Ustazlıqtıń ózine tán ólshemleri, basıp óte almaytuǵın shegara sızıqları bar. Birinshiden, kewlińizde ustaz-oqıtıwshınıń jazılǵan hám jazılmaǵan nızam-qaǵıydalarına boysınaman degen Allaǵa antıńız bolsın. Ekinshiden, niyetińiz pák bolsın. Men 97 insanlardı tek jaqsılıqqa úyretemen deń, izimde óz qolım menen jaratılǵan payızlı baǵlar qaladı dep tilek tileń.Sebebi, shákirtlerimiz siziń sharapatıńız benen tek sawap islerge jaqın bolsın.Úshinshiden, haqıyqıy ustaz bolaman deseńiz, birewge qanday da nárseni úyretiwdi shın kewilden qáleń hám siz ilim alıwshıda ilim alıwǵa muhabbat oyatıń. Hár bir isińizge pidayılıq penen kirisiń.Bunıń atın ıqlas dep ataydı Usı háwes Sizde qansha kúshli bolsa, táńri sizge sonsha kóp uqıp beredi,jer beredi, múshkillerińizdi ózi ańsatlastıradı. Oqıtıwshılıqta dem alısqa shıǵıw, den sawlıǵı, keypiyatqa qarap iskerlikti toqtatıw degen gáp bolmaydı.Jolda da, shólde de barlıq máwsim, barlıq mánzilde, ómirińizdiń aqırǵı tochkasına shekem siz jumıs ústindesiz.Bul siziń barlıǵıńız, hár bir sóz, hár bir ım-isharańız adamlar ushın nur, mádet hám qutqarıwshılıq. Názerden qalǵan, ǵarǵıs alǵan, biypárwa ustazlar tárbiya máskanlarına qádem baspawı kerek.Olar isley beredi, biraq oqıtıwshılıqtıń nanı juqpaydı, ráhát kórmeydi,basınan bále arılmaydı, niyetlerine jetpeydi. Sebebi, muqaddes kitaplarda: «mısal bersek, iyelep turǵan kásibińizden beremiz» -dep jazılǵan.Kásipke hadallıq ullı sıyınıw.Jazıwshı oqıtıwshıdan óz kásibine sadıq bolıwdı, pidayılıqtı, joqarı mánawiyattı, tınımsız miynetti, oqıwshılarǵa salıstırǵanda mehir hám muhabbattı, hadal hám pákize bolıwdı talap etedi.Bul oqıtıwshı pedagogikalıq texnikasınıń zárúr ózgesheliklerinen biri. Oqıtıwshınıń sırtqı kórinisi, pedagogikalıq texnikasın kórsetiwshi áhmiyetli ózgesheliklerinen biri Hár qanday insannıń sırtqı korinisi átiraptaǵılarǵa estetikalıq mánis hám zawıq berip, turaqlı itibarda bolıwın umıtpawımız kerek.Oqıtıwshınıń sırtqı kórinisin, tiykarınan júzege shıǵarıwshı zárúr ózgeshelikleri onıń shegarasındaǵı mehribanlıq, júrisinde saldamanlıq, tábiyiylik.Oqıtıwshı klasına kiriwi menen sózsiz oqıwshılar itibarında boladı, olar menen sáwbetlesiwge kirisedi. Klass saxnasında orınlanıp atırǵan onıń ya unamlı ya unamsız qıymıl-háreketlerine tásir ótkere baslaydı.Ásirese, jas oqıtıwshılar eń dáslepki ret sabaqqa kiriwinen aldın tolqıwların, qorqıwın jeńiwi, ózin erkin tutıwı birinshi sabaq payıtında júz beriwi múmkin bolǵan hár qanday kewilsizliklerden ózlerin joǵaltpawı lazım. 98 Oqıtıwshınıń sırtqı kórinisinde pedagogikalıq texnikası sistemasındaǵı mimikalıq,pantomimikalıq halatlar belgili áhmiyetke iye.Oqıtıwshınıń qıymıl-háreketin tikkeley júzege shıǵarıwshı mimikalıq hám pantomimikalıq beriliwi, oqıtıwshınıń ım- isharasında, mánili qaraslarında xoshametlewshi yaki mısqıllı mıyıq tartıwında kórinedi hám olar oqıtıwshı-tárbiyashınıń pedagogikalıq tásir kórsetiwshi, shınıǵıwlardı nátiyjeli hám puxta ótiwine jaǵday jaratadı. Mimika – bul óz pikirlerin, keypiyatın, halatın, keshirmelerin qas, kóz bet álpet muskulleriniń háreketi menen bayan etiw óneri. Geyde oqıtıwshı bet álpetiniń hám kóz qarasınıń túrleniwi oqıwshılarda úlken tásir kórsetedi. Mimikalıq háreketler, túrleniwler maǵlıwmatlardıń sezimlik áhmiyetin kúsheytip olardı tereń ózlestiriw imkaniyatın beredi.Oqıwshılar oqıtıwshınıń qatnası hám qıymıl-háreketine qaray keypiyatın, múnásibetin tez «uǵıp» aladı. Sonıń ushın shańaraqtaǵı bazı kewilsizlikler, sezimlerge beriliw, ǵam hám táshwishlerdiń oqıtıwshı bet álpetinde hám mimikalıq belgilerinde sáwleleniwi múmkin emes.Sebebi, usı kewilsizlikler oqıtıwshınıń pedagogikalıq iskerliginde sabaq shınıǵıwların tolıq orınlawda óziniń unamsız tásirin kórsetedi. Oqıtıwshınıń bet álpetinde mimikalıq belgilerinde tek sabaq shınıǵıwlarına tán bolǵan oqıwshılarǵa tálim hám tárbiyalıq tapsırmalardı sheshiwde járdem bere alatuǵın kórinislerdi bayanlaw múmkin. Oqıtıwshınıń bet álpetindegi kórinisi, sóylewi, oqıwshılar menen óz ara múnásibeti onıń individual xarakterine sáykes bolıwı kerek. Oqıtıwshı bet álpetindegi kórinisindegi mimikalıq beriliwi, tálim- tárbiya nızamlılıqlarına sáykes isenim, maqullaw, qadaǵan etiw, narazılıq, quwanısh, maqtanıw, qızıǵıwshılıq, biyparıqlıq, ekileniw sıyaqlı ózgesheliklerdi kórsetiwi múmkin.Bunda dawıstaǵı hár túrli ózgerisler, sóylewdiń túsinikli bayan etiliwi belgili áhmiyetke iye. Mimikanıń beriliwiniń tiykarǵı belgilerin sáwlelendiriwde kóz, qas, bet álpet kórinisi qatnasadı. Qas, kóz, bet álpet oqıwshılar juwabınan qanaatlanıw, quwanıw,maqtanıw yaki moyınlaw, narazılıq, qanaatlanbaw, qapa bolıw hám basqa da belgilerdi sáwlelendiriw menen birge oqıwshılar dıqqatın bólmesten, basqalarǵa kesent etpesten tálim-tárbiya jumısların nátiyjeli alıp barıwda da járdem 99 beredi.Sonı ayrıqsha aytıp ótiw tiyis, mimikalıq beriliw oqıtıwshınıń xarakterin, ishki dúnyasın, mánawiyatın pedagogikalıq iskerliktiń individual ózgesheliklerin kemshiliksiz bayan etedi.Oqıtıwshınıń mimikası sáwlelengen kóz qarası, oqıwshılarǵa yaki ayırım oqıwshıǵa qaratılǵan boladı.Doskaǵa, esikke, aynaǵa kórgizbeli qurallarǵa yaki diywallarǵa názer taslap mimika belgilerin kórsetiw hasla múmkin emes. Pantomimika – bul oqıtıwshınıń gewdesi, kol, ayaq, háreketin tártipke salıwshı usıl.Oqıtıwshılardıń tálim-tárbiyalıq iskerliginde oqıwshılar menen sáwbeti belgili áhmiyetkke iye ekenligi hámmege málim.Biraq oqıwshılar menen sáwbette oqıtıwshınıń pantomimikası, yaǵnıy gewde, qol, ayaq háreketi durıs kórsetilmese, tálim-tárbiyaǵa tiykarlanǵan sáwbet nátiyje bermewi múmkin. Oqıtıwshı óz gewdesi, qolı, ayaq háreketleriniń halatı arqalı hár qanday pedagogikalıq maǵlıwmatlardıń obrazın «sıza» alsa, oqıwshılar bunnan zawıqlanadı, olar ishki sezim-tuyǵıları, sırtqı sezimleri menen qosılıp pútin sananı, oqıw materialları mazmunın ózlestiriwge qaratadı.Pantomimika gewdeni tik tutıp júre biliwı, qol hám ayaq háreketleriniń bir-birine sáykesligi, pikirlerdi anıq hám tolıq bayan etip, qolın, basın hár túrli háreketlerde kórsetiw oqıtıwshınıń óz bilimine kúshine isenimin bildiredi.Sonıń ushın oqıtıwshınıń oqıwshılar aldında ózin tuta biliwı halatın tárbiyalawı lazım (ayaqları 12-15 sm keńlikte, bir ayaq sál aldıǵa qoyılǵan halda turıw) Oqıtıwshınıń júrisi, qol hám ayaq arqalı, ım-isharaları artıqsha háreketlerden jıraq bolıwı kerek. mısalı, auditoriyada aldıǵa, artqa tez-tez júriw, qolları menen hár túrli ım-ishara qılıw, basın hár tárepke silkiw hám t. b. Bunday halatlar sabaq dawamında oqıwshılardıń itibarın bólip, ashıwın keltiredi, úyrenilip atırǵan pánge, oqıtıwshıǵa bolǵan húrmecizlik keypiyatın oyatadı. Oqıtıwshı sabaq ótiwi barısında tek aldıǵa júriwi usınıladı.Ol ana jaqtan mına jaqqa júriwi talabalardıń pikirin bóledi.Aldı tárepke júrip baratırǵanında oqıtıwshı zárúr waqıyalardı bayanlawı múmkin, sebebi bunda talabalar oqıtıwshını pútkil dıqqatı menen esitedi. Oqıtıwshınıń pantomimikalıq háreketleri sistemasında óz sezimlik halatın basqara alıw belgili áhmiyetke iye.Oqıtıwshı oqıwshılar menen pikirlesiw dawamında qızǵın baqlaw astında boladı.Onıń keypiyatındaǵı ózgerisler pantomimikalıq háreketlerinde sáwlelenedi.Sol sebepli oqıwshılarǵa tálim-tárbiyalıq 100 tásir kórsetiw dawamında (sabaqta, sabaqtan tısqarı shınıǵıwlar waqtında, tárbiyalıq isler waqtında) óz sezimlerin basqara alıwı, saldamanlı bolıwı, úmitbaǵıshlawshı, maqullawshı keypiyatta bola alıw qábiletlerine iye bolıwı zárúr.Pantomimikalıq háreketler sisteması oqıtıwshıda birden payda bolatuǵın kónlikpe emes.Bunıń ushın oqıtıwshı óz ústinde tınımsız islewi, dáslepki pedagogikalıq xızmet dáwirinde kemshiliklerdi tez ańlap, saplastıra alıwı kerek. Sebebi jıllar dawamında oqıtıwshı óziniń hár bir háreketine beyimlesip,onı ádet etip alıwı múmkin.Tolıq pantomimikalıq tájiriybelerge iye bolǵan oqıtıwshı ózin-ózi qadaǵalay aladı.Kóp jıllıq iskerligi dawamında salamat nerv sistemasın ózinde tárbiyalap, nervın zorıqtırıwdan, sezimlik hám aqılıy zorıǵıwlardan ózin saqlay aladı. Oqıtıw nátiyjeliligin asırıw hám dóretiwshilik tárbiyalıq tásir kórsetiw ushın oqıtıwshılardıń háreketlerinde bolıwı lazım.Atap aytqanda gumanitar pánlerdin oqıtıwshıları aktѐrlıq qábiletke iye bolıwı tiyis.Belgili temalar, obrazlar, tariyxıy qaharmanlar haqqında sóz etkende, aktѐrlıq rejissѐrlıq tájiriybeler zárúr.Olar oqıtıwshıda oqıwshılardıń sezim-tuyǵılarına tásir kórsetiwde, tema qaharmanlarına sezimlik-qádiriyatlı múnásibette bolıw tájiriybesin ózlestiriwge járdemlesedi. Download 1.58 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|