Ministrligi

Pantomimikalıq háreketlerde óz sezimlik halatın qadaǵalawda 
oqıtıwshı iskerligine ayrıqsha itibar beriw maqsetke muwapıq: 
 
sport penen turaqlı shuǵıllanıp barıw; 
 
jaslar psixologiyasına baylanıslı bilimlerdi úyrenip barıw; 
 
oqıwshılarǵa qayırqom hám optimizmge iye bolıw; 
 
óz háreketin qadaǵalaw (muskul zorıǵıwın, qol, ayaq hám bas); 
 
háreketin, sóylew tempin bir tempte saqlawda nápes alıwın 
tártipke salıw 
 
mádeniy dem alıstı durıs shólkemlestiriw (dem alıwı, óz 
densawlıǵına turaqlı itibar, lirika, muzıka, yumorlıq házillerdi súyip 
oqıy alıw) 
 
óz-ózin kritikalıq múnasibette bolıw, tásir kórsete alıw 
6.1-keste 
Pedagogikalıq texnikabilimlerin oqıtıwshınıń arnawlı pánler 
boyınsha bilimlerin iyelew, pedagogikalıq sheberlikti jetilistiriwde 
umtılıw,óz kásibine qızıǵıw, miynet hám juwapkershilikti seziniw 
101

---

tiykarında asırıladı Olar jaslardı oqıtıw, tárbiyalaw, shólkemlestiriw, 
násiyatlaw, óz betinshe bilim alıw islerine járdem beredi.
Oqıtıwshınıń sırtqı kórinisinde sóylew texnikası, sezim-
tuyǵılardı basqara alıw, mimikalıq hám pantomimikalıq bilimler bir 
kálipte tolıq alıp barılǵanda gózlengen maqsetke, álbette erisiledi. 
Bunda sóz,gáp,dawıs tolqını, qaras, ım-ishara kútilmegen 
pedagogikalıq jaǵdaylarda tapqırlıq, jay paraxatlıq penen qarama-
qarsılıqlardan shıǵıw, waqıyalıqtı aldınnan kóre biliwı, ádalatlı 
analizlewge tiykarlanıw maqsetke muwapıq. Bull ózgeshelikler 
oqıtıwshınıń jeke, individual, psixikalıq, fiziologiyalıq pazıyletleri 
tiykarında dúziledi.Pantomimikalıq háreketlerdi basqarıwda da 
oqıtıwshınıń individual pedagogikalıq texnikası, jası, jınısı, 
qarıydarı, minez-qulqı, salamatlıǵı, anatomiyalıq-fiziologiyalıq 
ózgeshelikleri ayrıqsha áhmiyetke iye.
Oqıtıwshı dáslep, tárbiyashı sıpatında ózinde joqarıdaǵı 
tájiriybelerdi qáliplestiriwi,olardıń mazmunın tereń ózlestirip, 
pedagogikalıq texnikanı iyelewdiń imkaniyatlarınan paydalanıw 
kerek.Sonda ol pedagogikalıq sheberlikke qaray jetekleydi.Solay 
etip, oqıtıwshınıń sırtqı kórinisi hám pedagogikalıq texnikanıń zárúr 
ózgesheliklerinen biri bolıp -tárbiyalanıwshılarǵa kórip, esitip turǵan 
nárselerin erkin pikirlew arqalı óz pikirlerin erkin, asıqpay 
oqıtıwshıǵa 
jetkeriw 
imkaniyatın 
beredi.«Tárbiyashı 
shólkemlestiriwdi,júris-turıstı, házillesiwdi, quwnaq hám ashıwlı 
bolıwdı biliwıi kerek, ol ózin solay tutıwı kerek, yaǵnıy onıń hár bir 
háreketi, júris-turısı, kiyiniwi, balalardı tárbiyalasın» dep jazǵan edi 
belgili pedagog A. S. Makarenko.
Oqıtıwshı pedagogikalıq sheberliginde pedagogikalıq kónlikpe 
hám tájiriybelerdi tolıq jetilistirgen halda, óz sheberligin asırıw 
ushın tómendegi proceslerdi biliwıi tiyis.
1. Oqıtıwshı ózlestiriwi lazım bolǵan pedagogikalıq texnikanıń 
zárúr dúzilislerinen biri onıń sóylew texnikası (sóylew tempin, 
dikciyası, tolqının bálent, tómen qıla alıwı hám t. b. ). Sabaq 
procesinde oqıw materialların ańlawda oqıtıwshınıń sóylewi 
ayrıqsha rol oynaydı. İlimpazlardıń pikirinshe, oqıwshılar tárepinen 
1/2 % oqıw materialın oylaw arqalı ańlaw hám ózlestiriw 
oqıwshılardıń sóylewine hám onıń sózlerdi durıs ayta alıwına 
baylanıslı.Oqıwshılar 
oqıtıwshınıń 
sóylewin 
oǵada 
úlken 
102

---

qızıǵıwshılıq hám baqlawshılıq penen tıńlaydı. tómen tonda 
(dawısta) sóyleytuǵın oqıtıwshınıń sabaǵı oqıwshılar ushın zerigerli 
boladı, oǵada bálent dawısta sóylew, ápiwayı sáwbet waqtında 
dawıstı bálent etip sóylesiw oqıwshılardı sabaqtan bezdiredi hám 
sharshatadı. Oqıwshılardıń bunday oqıtıwshınıń bilim beriwinen 
kewli suwıydı. Sonıń ushın oqıtıwshı sawatlı sóylew, óz sózin 
shıraylı hám túsinikli, tásirli etip bayanlaw, óz pikir hám sezim-
tuyǵıların sózde anıq bayanlaw tájiriybesine iye bolıwı lazım.
Shıraylı, tásirsheń hám sawatlı sóyleytuǵın oqıtıwshılardıń 
sóylewi oqıwshılar sanasına tez tásir etedi, oqıw materialların ańsat 
ózlestirip alıwında úlken áhmiyetke iye. Oqıwshılar bunday 
oqıtıwshılardıń sabaqların taqatsiızlıq penen kútedi. Oqıtıwshılar óz 
sóylewi ústinde tınımsız islewi, sózlerdiń kórkem, mánili, tásirli 
bolıwı ushın shınıǵıw islewi, dawıs diapazonlarınıń kúshi, sóylew 
tembiriniń háreketcheńligi hám dikciyasın bárqulla shınıqtırıp barıwı 
tiyis.
Dawıs diapazonınıń shegarası bálent yaki tómen sóylew tonı 
menen belgilenedi. Diapazonnıń qısqarıwı – dawıstıń tómen 
tonlıǵına alıp keledi. Tómen dawısta sóylesiw oqıtıwshınıń aqıl-
sanasın bosańlastıradı, páseńlestiredi.
Oqıtıwshı dawıs diapazonın, onıń terbelisleri menen baylanıslı 
paydalansa, sózleri kórkem, ikramlı, shıraylı bolıp shıǵadı, 
tıńlawshılardı ózine qaratadı hám oqıw materialları mazmunın jáne 
de jaqsı ózlestiredi.
Oqıtıwshınıń sóylew texnikası sózlerdiń anıq, durıs, tınıq 
esitiliwi hám tolıq túsinikli bolıwında kórinedi. Durıs hám tolıq 
dawıs dikciyasına iye bolǵan oqıtıwshı sózlerdi kórkemlep 
bayanlaydı. Kórkemlep sóylewde til, erk, erin, kishi til, tómengi jaq 
qatnasadı. Oqıtıwshı kórkem sóylewi, sózlerdi aytıwı ushın 
joqarıdaǵı organlardı, sóylew aǵzaların bárha shınıqtırıwı kerek. 
Solay etip, pedagogikalıq texnikada sóylew tájiriybesi belgili 
áhmiyetke iye. Oqıtıwshı bárha sóylew tilin ritmi, dikciyası, dawıs 
kúshi, diapazonı, háreketcheńligi ústinde shınıǵıw ótkeriwi zárúr, usı 
proces ayrıqsha kórip shıǵıladı.
2. Pedagogikalıq texnika tájiriybelerin tolıq iyelw ushın dáslep, 
oqıtıwshı óz pánin, oqıtatuǵın predmetiniń basqa pánler menen óz 
ara baylanıslılıqta biliwıi, pedagogikalıq hám xabar texnologiyaların, 
103

---

pedagogika hám psixologiya pánleri tiykarların dáwirdiń 
rawajlanıwı dárejesinde biliwıi, kásiplik jaqtan óz ózin tárbiyalay 
alatuǵın bolıwı zárúr. Sebebi pedagogikalıq texnika oqıtıwshılardıń 
individual jeke ózgesheliklerine de baylanıslı. Hár bir oqıtıwshı óz 
boyına, pikirlew qábiletine, óziniń kásiplik jónelisi, kásiplik 
laboratoriyasına iye bolıwı kerek. Bul jónelis laboratoriyalardı 
oqıtıwshılardıń ózleri ózbetinshe pikir júritiwi, óz betinshe bilim 
alıwı, pedagogikalıq sheberlikti asırıp barıw arqalı qolǵa kiritedi. 
Sheber oqıtıwshılarǵa tán pazıyletlerdi tárbiyalaydı hám kásiplik 
idealǵa qarap háreket etedi.
3. Pedagogikalıq texnika sırların tolıq biliwı oqıtıwshınıń 
shólkemlestiriw – metodikalıq tájiriybelerin iyelewge baylanıslı. Bul 
tájiriybeler zárúr bilimler boyınsha lekciyalardı tıńlaw, arnawlı 
ádebiyatlardı oqıw arqalı qolǵa kiritiledi. Shólkemlestiriw-
metodikalıq tájiriybeler aytılǵan jol-jobalar, kórsetpelerdi ózleriniń 
individual kásiplik tájiriybesinde sınap, kónlikpe payda etiwde 
maqsetke muwapıq boladı. Shólkemlestiriw – metodikalıq 
bilimlerdiń individual ózgeshelikleri, jámáát hám topar bolıp islew, 
oqıw, iskerlik kórsetiw tiykarında qurılǵanı maqul. Sebebi, topar 
hám jámáát bolıp oqıw, islew hár bir oqıtıwshıǵa refleksiv qábiletleri 
tiykarında, ózin basqalardıń kózi menen kóriwdi hám baha beriwdi, 
xızmetindegi nuqsanlardı seze biliwıdi, sáwbet hám minez-qulqtıń 
qáliplesiwin izlep tabıwı hám sınaw imkaniyatın beredi. Bul bolsa 
ózin-ózi biliwı, ózin-ózi tárbiyalaw ushın tiykar boladı hám 
pedagogikalıq wazıypalardıń jańa usılların tekserip kóriw, teoriyalıq 
máselelerdi sheshiw ushın tájiriybe maydanın shólkemlestiriwge 
tiykar jaratadı. Demek, shólkemlestiriwshilik- metodikalıq bilimlerdi 
iyelewde topar, jámáát xızmeti sabaqlarda pedagogikalıq texnika 
tiykarların iyelew imkaniyatın beredi.
4. Pedagogikalıq texnikanı bir tempte iyelewde hár bir 
oqıtıwshınıń óz individual dástúrin (baǵdarlama) islep shıǵıwı 
belgili áhmiyetke iye. Bunday baǵdarlamanı dúziwden aldın 
oqıtıwshı 
ózine 
pedagogikalıq 
texnikalıq 
bilimlerin 
qáliplestirgenliginiń 
baslanǵısh 
dárejesin 
anıqlap 
alıw 
zárúr.Oqıtıwshınıń 
dáslepki 
oqıw-tárbiya 
islerindegi 
nátiyjelerinde,sóylew mádeniyatınıń durıs yaki nadurıs qoyılıwında, 
hárekettegi mimikalıq hám pantomimikalıq halatlarında júz 
104

---

beretuǵın nuqsanlar atap ótiledi.Bunda nátiyje jaqsı bolsa, 
keleshekte pedagogikalıq texnikanı iyelew ádewir ańsat boladı.
Usı iskerlik nátiyjesinde kónlikpe hám bilimler jáne de 
rawajlandırıladı.İndividual dástúr pedagogikalıq texnika bilimleriniń 
jetispeytuǵın táreplerin tolıqtırıw ushın xızmet etedi.Bul dástúr 
belgili shınıǵıwlar yaki shınıǵıwlar jıynaǵın óz ishine aladı.
5. Pedagogikalıq texnikanı kórsetiwde, oqıtıwshınıń ulıwma 
mádeniyatı, ruwhıy hám estetikalıq dúnyatanımı belgili rol oynaydı. 
Eger oqıwshınıń sırtqı kórinisi jigerli, sózlerdi aytıw kábileti tómen, 
estetikalıq tárepten tómen, áytewir waqıyalarǵa baylanıslı óz 
sezimlerine 
erk 
beretuǵın 
bolsa, 
tárbiyalanıwshılardıń 
isenimine,aqıl-sanasına, biliwı hám ańlaw oyına unamsız tásir 
kórsetedi.Demek, oqıtıwshı ózindegi, áne usı nuqsanlardı qayta 
tárbiyalawı tiyis.
Ayrıqsha atap ótiw tiyis, pedagogikalıq texnikanı kónlikpe 
hámbilimlerin iyelew jolları haqqında bildirilgen pikirlerge itibar 
bermew, pedagogikalıq xızmet dawamında olardıń teńsiz áhmiyetine 
jeterli baha bermew, sonday-aq pedagogikalıq texnikabilimlerin 
kritikalıq, hár bir oqıtıwshınıń individual ózgesheliklerin esapqa 
almay jumıs alıp barıw pedagogikalıq sheberlikti iyelewde unamsız 
tásir kórsetedi hám oqıw-tárbiyalıq proceste oqıtıwshılardıń tálim-
tárbiyalıq iskerliginde nuqsanlardıń kóbeyiwine alıp keledi. 
Pedagogikalıq texnikanı iyelewdiń tiykarǵı jolları oqıtıwshınıń 
bilimin asırıw kurslarında qatnasıwı, ustaz-oqıtıwshılar basshılıǵında 
sabaqlar (olardan pedagogikalıq texnika sırların úyreniw) hám 
ózbetinshe (kásiplik tárepten ózin-ózi tárbiyalaw) islew.
Pedagogikalıq texnika, kónlikpe hám bilimlerdi iyelew 
individual - jeke iskerlik ekenligin esapqa alıp, pedagogikalıq 
texnikanı iyelewde hám onı jetilistiriwde kásiplik tárepten ózin-ózi 
tárbiyalaw, onı studentlik jıllarında ózinde tájiriybeli oqıtıwshılardıń 
jeke pazıyletlerin hám kásiplikbilimlerin qáliplestiriwge qaratılǵan 
iskerlik jetekshi rol oynaydı, -dep aytıw múmkin. Kásiplik 
ideyallıqqa qaray umtılıwı, bul xızmet pedagogikalıq texnikanı 
iyelewde áhmiyetli rol oynaydı.
Shólkemlestiriwshilik – metodikalıq tárepten pedagogikalıq 
texnika shınıǵıwları individual, toparlıq yaki izbe-izlikte ótkeriledi. 
Mısalı,zárúr bilimler lekciyalardı yaki tiyisli ádebiyatlardı 
105

---

ózbetinshe oqıw tiykarında, integraciyalıq bilimlerdi iyelewde, 
portal, kompyuter texnologiyaları járdeminde iyelew múmkin.
Avtomatlastırıwǵa tiyisli ayırım ápiwayı háreketler (túrli 
artikulyaciya, fonaciyalıq nápes alıw usılları, relaksaciya usılları 
hám usı sıyaqlılır). Oqıtıwshı tárepinen turaqlı shınıǵıwlar tiykarında 
iyelenedi. Tiyisli kónlikpelerdi islep shıǵıw, individual islewdi 
dáslep oqıtıwshınıń qadaǵalawı hám basshılıǵında, keyin bolsa 
ózbetinshe islew talap etiledi.
Pedagogikalıq 
texnika 
hám 
bilimlerdi 
qáliplestiriwde 
oqıtıwshınıń jámáátte iskerlik alıp barıwı hám sabaqlarda ózin-ózi 
qadaǵalawı ayrıqsha rol oynaydı. Pedagogikalıq texnika 
shınıǵıwlardı bul formasın ádewir keshirek ashıp beriw maqsetke 
muwapıq. Sebebi, ol házirge shekem oqıtıwshılar ushın 
mólsherlengen oqıw hám metodikalıq ádebiyatlarda belgili dárejede 
kórsetip berilmegen.
Hár qanday jámáátte, oqıtıwshılar yaki oqıwshılar jámááti 
bolsın, oqıwshılar olar aldında ózin basqa adamlar kózi menen 
kóriwi, minez-qulqı hám qarım-qatnasıǵınıń jańa formaların izlep 
tabıwı hám sınap kóriwi, óziniń jámáát penen birge orınlaytuǵın 
jumıs ózgesheliklerin ańlawı tiyis. Sonda ǵana pedagogikalıq 
iskerliktiń individual usılların sanalı túrde qáliplestiriw imkaniyatı 
payda boladı. Jámáát shaxstıń ózin-ózi biliwıi hám ózin-ózi 
tárbiyalaw laboratoriyası, pedagogikalıq wazıypalardı orınlawdıń 
jańa usılların tekserip kóretuǵın teoriyalıq hám ámeliy máseleler, 
túrli mashqalalar dodalanatuǵın tájiriybe maydanı bolıp qalıw 
múmkin.
Psixologlar – pedagogikalıq texnikanıń keń imkaniyatların 
jámáát bolıp úyreniwin, oqıtıwshılar arasında bunday jámáátlerdiń 
eń qolaylı muǵdarın 10-14 adamnan ibarat etip belgilewin atap ótedi. 
Qatnasıwshılardıń tap usınday muǵdarı olardan hár biriniń basqa 
oqıtıwshılar menen birge iskerlik alıp barıwında individual 
psixologiyalıq mashqalalardı oǵada tolıq túrde ańlap orınlawda, 
refleksiv hám empatikalıq dárejesin ayrıqsha asırıw. Kásiplik 
pedagogikalıq pám-parasatın rawajlandırıw, basqalarǵa tásir etiw 
qurallarınıń keńeytiw imkaniyatların ashıp beredi.Sol nárse belgili, 
topar qatnasıwshıları, bolajaq oqıtıwshılar kásiplik birge islesiw 
tárepinen birge islesiwbilimlerin iyelewde belsendilik umtılıwları, 
106

---

ózin-ózi biliwı hám kásiplik jaqtan ózin-ózi tárbiyalaw boyınsha 
tabıslı iskerlik alıp barıwda psixologiyalıq jaqtan tayar bolıwı 
kerek.Barlıq jaǵdaylarda da individual hám toparlıq shınıǵıwlar 
baslanıwınan aldın pedagogikalıq texnikanı iyelewdiń individual 
dástúri dúzip shıǵılıwı tiyis.Bunday dástúrdi dúziw ushın dáslep 
pedagogikalıq texnika bilimlerin qáliplestiriwdiń baslanǵısh 
dárejesin anıqlap alıw zárúr.Biraq tájiriybelerdiń kórsetiwinshe, 
ádette, usı basqıshta tek bilimler haqqında ǵana emes, sonıń menen 
birge dáslep avtomatlastırılǵan (tálimdi baslaw waqtına kelip) 
kónlikpeler haqqında da talqılawalıp barıw kerek.Mısalı nápes alıw, 
dawıstıń tábiyiy bir halatta qoyılıwı, sózlerdi durıs ayta alıw, bunnan 
aldıńǵı tárbiyalıq metodlardıń nátiyjesi bolǵan sawatlı, kórkem 
sóylew, 
mimika 
hám 
pantomimikalıq 
háreketler 
bolıwı 
múmkin.Bunday 
kónlikpe 
hám 
bilimlerdiń 
bar 
ekenligi 
pedagogikalıq texnika imkaniyatların tolıq qáliplestiriwdi ádewir 
ańsatlastıradı.Soǵan qaramastan, barlıq jaǵdaylarda, áne usı 
kónlikpelerdi tiyisli bilimler quramına kiritiw boyınsha belgili 
xızmet alıp barılıwı zárúr. Pedagogikalıq texnika bilimlerdi 
qáliplestiriwdiń baslanǵısh dárejesine qarap onı iyelewdiń individual 
dástúri jetispeytuǵın bilimlerdi qáliplestiriwge karatılǵan ayırım 
shınıǵıwlardı yaki olardıń tolıq jıynaǵın islep shıǵıw kerek.
Pedagog hám psixolog ilimpazlar tárepinen alıp barılatuǵın 
izertlewlerdiń kórsetiwinshe, óz iskerligin endi ǵana basqarıp atırǵan 
oqıtıwshılar dus keletuǵın qıyınshılıqlardıń tiykarǵı sebebi, 
pedagogikalıq texnikaǵa baylanıslı maǵlıwmatlar bilmewi 
aqıbetinde júzege kelmekte.Pedagogikalıq texnika haqqında joqarıda 
aytıp ótilgen pikir hám kózqaraslarına itibar qılmaw, pedagogikalıq 
iskerlikte teoriyalıq hám ámeliy tájiriybelerdiń joqlıǵı, óz 
iskerliginde kritikalıq názer menen baha bermew aqıbetinde hám 
oqıtıwshıda individual pedagogikalıq texnikanı rawajlandırıw, 
analizlew hám onı qáliplestiriw boyınsha anıq maqsetke qaratılǵan 
pedagogikalıq proceste pedagogikalıq texnikanı iyelew bolajaq 
oqıtıwshıǵa óziniń kásiplik jónelisiniń baslanıwında-aq kóplegen 
qátelerden jıraq bolıwda, talabalarǵa tálim-tárbiya beriwdiń joqarǵı 
nátiyjeliligine erisiwine járdem beredi.