Ministry of education and science of the republic of kazakhstan

«ЖАСТАР – БІЛІМ, ҒЫЛЫМ, ҚОҒАМНЫҢ ҚОЗҒАУШЫ КҮШІ» 
атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары 
25-26 қазан, 2019 ж.
 
кетуі мүмкін. 
Аудиторияларды қызықтыру қабілеті немесе бір нәрсеге көңдіру үлкен көлемдегі 
қабілеттіліктен тұрады. Аудиториядағы тыңдаушылар сөйлеушінің жеке жағдайларын – 
өзіне деген сенімділік, берілген ақпаратпен қызығушылығы, осы аудиторияға деген жеке 
көңілін байқайды. Өзіндік әсер қабілеті сенім, өзіндік ашылу және әсер ету шарттарында 
өтуі тиіс. 
Өзіндік әсер – бұл өзін-өзі тануға және өзін шыңдауға ұмтылатын адамның өзі 
жасайтын шығармашылық актісі. А.Маслоу бойынша қатысушыныңөзінің жеке 
тұлғалық қасиеттері жоғары деңгейде дамыған болса ғана, ол өзгегеәсер ете алады. 
Өзінің шынайы жеке тұлғалық сапаларын адам философиялық ойларынан, әлеуметтік 
дәрежесінен, стереотиптерінен т.б. қажеттілік сезімдерінен бас тартқан кезде көрсете 
алады[3]. 
Сөйлеуші аудиториядағы әр адаммен жеке қатынас орнатуы мүмкін емес, 
сондықтан отырған адамдардың әртүрлі мінез-құлықтарын ескере тұра, олармен 
байланыс орнатып, белсенді түрде кері байланыс жасай алу қажет. 
Сәйкес әлеуметтік қабілеттіктері оқиғаларда өзіндік орнын дұрыс түсінуін қажет 
ететін үміткердің сәтті өзін-өзі таныту мәселесі психологиялық қорғау механизмдердің 
күшейтілуімен және пайда болған құндылықтардың шартты-компенсаторлы 
жолдарымен шешілуі жатады. 
«Сахнаға» шығар алдында бейнелі коммуникация кандидаты да белгілі бір сезім 
спектрімен қобалжиды: энтузиазм, құмарту, қызығушылық. Барлық эмоциялары сырт 
келбетінде міндетті түрде көрінеді – түрінде, тыныс алуында, өзін ұстай білуінде, 
дауысында (ақырын немесе тым қатты, сарынды немесе қобалжулы). Сезінетін 
эмоциялары ойларға нақтылай беріп немесе ең қызыққан тыңдаушының өзі еш нәрсе 
түсіне алмайтындай сөйлеушінің сөздерін түсініксіз етеді. Осымен байланысты, 
қабылдаудың жоғарғы рефлексивті түрі қажет. 
В.К.Васильев және Ю.И.Филимоненко ойынша осы мәселелердің рефлексивті 
өзіндік диагностикасының эмоциональды (әсершіл) индикаторлы болып табылады:
1. тұрақты жол болмаушылық сезімі: саналы және интунтивті интенциялардың 
ретсіздігі, таңдау мүмкіндіктерінің тек айқын саналы түрлері мен шектелуі, 
жоспарлаудың сайлығын және іс-әрекеттің жетістігін төмендетеді; 
2. 
жетістіктің 
жалықтырылуы: 
жұмысқа 
қабілеттіліктің 
тейімді 
ындаландырушысы – қызығушылықтың жоқтығы, ал жігерлі әрекетке күш салу – күш-
жігер жұмсалады және шаршанқылық тұрақтылы болып келетін сабырсыздыққа әкеп 
соқтыратын.
3. жетіктікке жеткен кездегі қанағаттану, қауаныш, мақтаныш, рахаттану, 
сезімдерінің жоқтығы: жетістікке жеткендегі субьективті қуанбаушылық алға қойылған 
мақсаттардың, жасалынған іс-әрекеттірдің дұрыс еместігін көрсетеді[4]. 
Бейнелі коммуникация қатысушыларының психологиялық мәселелерінің анализі 
мәселенің жеке деңгейін көрсетеді: жынысы және жасы; өзіндік өзін-өзі тану мәселесі, 
мінездің феноменологиялық көрсететін жеке психотипалогиялық ерекшеліктері; 
интелектуалды және мәдени дамуы, өзіндік бағалау ерекшеліктерінде іс қалдыратын 
кәсіби қызыметтің дамуы. 
НЛБ өз-өзіңді түсініп, түсінікті болуға ғана емес, сонымен қатар, 
сұхбаттасушыны реттеп, өзгертуге көмектеседі. Білімгерлермен НЛБ-мен жұмыс 
жүргізу барысында әртүрлі әдістерін қолданып көрдім. Олар:
«Зәкірді қабылдау» тәсілін қолданады. Оның негізгі алғышарты ол адам өзіне 
өзгерістер енгізуге қажетті барлық ресурстармен қамтылған болуы қажет. Бұл жердегі 
психологтың рөлі – ол осы ресурстарға қол жеткізуге көмектесу болып табылады. 
Ресурстар әрбір адамның жеке тарихында (өмірінде) болады, ол – тәжірибе. Қажет 
жағдайларда осы ресурстарға қол жеткізу зәкір деп аталады. Зәкір – ол шартты 

---

84
Materials of the international scientific-practical conference