Мирзо улуғбек номидаги

5-FENIL-2,4-DIGIDRO-1,2,4-TRIAZOL-3-TIONNI KVANT-KIMYOVIY 
HISOBLASHLAR ORQALI ELEKTRON TUZILISHINI O‘RGANISH 
Xayrullayev G`.U., Hoshimov F.X 
Mirzo Ulug`bek nomidagi O`zbekiston Milliy Universiteti 
Hozirgi kunda kvant-kimyoviy hisoblash usullari moddalarning elektron 
tuzilishini o‘rganish uchun eng muhim va qulay usul hisoblanadi. Kvant-
kimyoviy hisoblashlar asosida murakkab tuzilishga ega bo‘lgan birikmalarning 
elektron tuzilishini o‘rganish mumkin. Shuningdek, polifunksional ligandlarning 
koordinatsiyaga uchraydigan raqobatdosh donor markazlarni oldindan aytib 
berish imkonini beradi. 
Ishdan maqsad, ligand 5-fenil-2,4-digidro-1,2,4-triazol-3-tionni (L) 
kvant-kimyoviy hisoblashlar orqali elektron tuzilishini o‘rganishdan iborat. 
Molekulaning kvant kimyoviy hisoblashlari HyperChem7 programmasida 
yarimempirik PM-3 usulida to‘liq geometrik parametrlarni optimallashtirish 
bilan o‘rganildi [2]. Yarim empirik kvant-kimyoviy PM-3 usuli yordamida 5-
fenil-2,4-digidro-1,2,4-triazol-3-tionning tuzilishi va reaksion qobiliyati, 
raqobatdosh donor markazlari hamda ligand molekulasining energetik, elektron 
xususiyatlari, burchak va bog‘ uzunlik qiymatlari aniqlandi. 5-fenil-2,4-digidro-
1,2,4-triazol-3-tion molekulasidagi triazolin halqasida birinchi azotmi (-0,203) 
va oltingugurt atominiki (-0,294) effektiv zaryad yuqori ekanligi ma’lum bo‘ldi 
(1-rasm). 
Bundan, 5-fenil-2,4-digidro-1,2,4-triazol-3-tion molekulasida birinchi 
azot atomi va oltingugurt atomi koordinatsiyada ishtirok etadi degan nazariy 
xulosaga kelish mumkin. 
1-rasm. L molekulasidagi atomlarning 
manfiy effektiv zaryad qiymati 
2-rasm. L molekulasida orbital kontrol 
bo‘yicha elektron zichlikning 
taqsimlanishi 
Foydalanilgan adabiyotlar 
1. Aliev N.A. Karimov R.K. Dustmuxamedov T.T. Organik birikmalarning 
biologik faolligi. Toshkent. 2003. 

---

97 
2. HyperChem Release 7. Programm for Molecular modeling. Hypercube Inc.-
USA, 2002.