Mixail Bulgakov ityurak (qissa)

HOJIAKBAR SHAYXOV 

---

3 
Uv-uv-u-u-u-uv! Men sho’rlikka bir razm solinglar, o’lyapman, axir. 
Tashqarida o’kirayotgan bo’ron bamisoli janozamni o’qiyapti, men ham 
bo’ronga qo’shilib uv tortyapman. Sho’rginam qursin, sho’rginam... Xalq 
Xo’jaligi Markaziy Kengashining oddiy ishchilar oshxonasida isqirt 
qalpoqli bir ablah oshpaz ustimga qaynoq suv to’kib, chap biqinimni 
pishirdi-qo’ydi. Voy la’nati-yey, yana proletariy! Voy joiim-ey, biram 
og’riyaptiki!.. suyaklarimgacha sirqiratib yubordi. Endi yotib uv 
tortyapman. Faqat uv tortganing bilan darding yengillashsa qani edi-ya... 
Nima, men uning arpasini xom o’ribmanmi? Tovba! O’sha 
axlatxonasini ozgina titkilaganim bilan Xalq Xo’jaligi Kengashining jami 
ozuqasini yamlab yuborarmidim? Ochofat maxluq! Siz fursat topib uning 
afti-angoriga bir razm soling-a: basharasi moy surilgandek yalt-yult 
qiladi. Qip- qizil o’g’ri. Eh, odamlar, odamlar... 
«Qalpoq» meni peshinda qaynoq suv bilan mehmon qilgandi, hozir 
esa qorong’i tushgan, Prechistenka o’t o’chirish komandasi qarorgohidan 
qovurilgan piyoz hidi kelayotganiga qaraganda, oradan yana to’rt soatlar 
chamasi o’tgan. O’zingizga yaxshi ma’lumki, o’t o’chiruvchilar bo’tqa 
iste’mol qilishadi. Ular uchun bo’tqa qo’ziqorinday mazali taom. Lekin 
o’sha prechistenkalik itlarning hikoya qilishlaricha, Neglinniydagi «Bar» 
restoranida go’yoki kundalik taom sifatida porsiyasi 3 so’m 75 tiyin 
turadigan qo’ziqorin-u pikan qaylasi iste’mol qilisharmish. Bu, albatta, 
shinavandalarning ishi, kalish yalagandek bir gap... Uv-u-u-uv... 
Biqinim zirqirab og’riyapti, yaqin istiqbolimni ham mutlaqo aniq 
sezib turibman: kuygan joylarim yaraga aylanadi. Qanday davolanaman 
endi? Yoz bo’lsa ekanki, zing’illab Sokolnikiga borsang, u yerda ajoyib, 
juda yaxshi bir shifobaxsh o’t o’sadi, undan tashqari, tekin kolbasa 
bo’laklarini terib yesa bo’ladi. Hurmatli grajdanlar yog’li qog’ozlarni 
tashlab ketishadi, ularni maza qilib yalash mumkin. U yerda anavi oy 
nurida o’ltirib «Azizim Aida»ni kuylaydigan qandaydir lo’ttibozning 
yurakni ezuvchi nolasini hisobga olmasa, qammasi joyida bo’lardi... 

---

4 
Hozir-chi, qayerga ham borasan?.. Sizni hech etik bilan orqangizga 
tepishganmi? Tepishgan. Qovurg’angizga g’isht bilan tushirishganmi? 
Yetarlicha tushirishgan. Hammasiga chidaganman. Allaqachon taqdirga 
ham tan berganman. Agar hozir yig’layotgan bo’lsam, faqatgina jonim 
og’riganidan, sovuqdan yig’layapman, lekin ruhim hali tetik. Itlarning 
ruhiyati barqaror bo’ladi. Mana, butun tanamning sog’ joyi qolmagan, 
yara-chaqa, hammasi mehribon odamlarning sharofati. Lekin asosiysi 
qaynoq suv bilan pishirishganidan keyin yuz berdi: biqinimning junlari 
to’kilib, shir yalang’och bo’lib qoldim. Endi o’pkamni shamollatib 
qo’yishim ham hech gapmas, undan ham oldin, qadrli grajdanlar, 
ochimdan o’laman. O’pkasi shamollagan it zinapoya tagidagi qalin qilib 
to’shalgan burchakda jim yotishi kerak. Xo’sh, u holda menday bo’ydoq 
va oshqozoni pakillab yotgan kuchuk o’rniga kim qorin to’yg’azish 
uchun axlatxonama-axlatxona chopadi? O’pkam butunlay ishdan chiqqan 
taqdirda ham qornim bilan emaklab, obdan holdan toyib yurganimda 
istagan odam tayoq bilan bir urib surobimni to’g’rilaydi-qo’yadi. Ko’cha 
supuruvchilar esa meni oyog’imdan ushlab, axlat ortilgan aravaga 
uloqtirishadi. 
Ko’cha supuruvchilar proletarlar ichidagi eng berahm, battol 
odamlardir. Ular eng past tabaqaga mansub. Oshpazlarning har xili 
uchraydi. Masalan, prechistenkalik marhum Vlas. U ozmunchamizning 
hayotimizni saqlab qoldimi? Har qanday bemor uchun eng muhimi — bir 
burdagina nimadir yeb olish. Qari itlarning gapiga qaraganda, o’sha Vlas 
deganlari ba’zida suyakka qo’shib yaxshi g’ajilmagan go’sht ham tashlab 
turarkan. Joying jannatda bo’lgur asil inson bo’lgan-da, man-man degan 
graf Tolstoylarning xonadonida xizmat qilgan, anavilarga o’xshab 
mo’tadil ovqatlanish Kengashida emas... Ularning ovqatlanish tarmog’ida 
ko’rsatayotgan karomatlariga itning ham aqli bovar qilmaydi. Anavi 
ablahlar bo’lsa, tuzlangan sassiq go’shtdan karam sho’rva pishirishadi, 
hech narsadan bexabar haligi sho’rliklar esa, yugura kelib yeb-ichib 
mazza qilib ketishadi. 
Anovi mashinkachi esa to’qqizinchi razryad bo’yicha to’rt yarim 
so’lkavoy oladi, to’g’ri, uying o’ynashi momiqqina paypoq sovg’a qilib 
turadi. Lekin bitta momiq paypoq uchun qanday xo’rliklarga chidashi 
kerak, chunki o’ynashi undan oddiygina usulni emas, fransuzcha 

---

5 
muhabbat qoidalarini talab qiladi. Gap o’rtamizda qolsin, o’lguday 
bemaza bo’lishadi o’sha fransuzlar. Lunjlari to’la ovqat-u, ustidan qizil 
vino ichganlariga nima deysiz. 
Ha... Yugurib-yelib keladi sho’rlik mashinkachi... Axir, uning 4,5 
so’lkavoyiga «Bar»ga kirishning iloji yo’q. Hatto kinematografga ham 
yetmaydi. Kinematograf esa ayollar hayotida yakka-yu yagona ovunchoq. 
Aftini bujmaytirib, ko’zlarini yumib-ochib turgan bo’lsa ham gupillatib 
hammasini yeb oladi. O’zingiz o’ylab ko’ring: ikki xil ovqat uchun 40 
tiyin to’lash kerak. Vaholanki, bu ovqatlar 15 tiyinga ham arzimaydi. 
Chunki qolgan 25 tiyinni zavxoz cho’ntagiga uradi. Mashinkachiga 
shunaqa hashamatli stol kerak deysizmi? Uning o’ng o’pkasining yuqori 
qismi dardga chalingan. Yana fransuzcha muhabbat tufayli xotinlarga 
taalluqli kasal ham orttirgan. Ishxonasida undan balo-battarlar uchun pul 
ushlab qolishadi, oshxonada esa yuvindi bilan qornini to’yg’azvorishadi, 
ana u, ana u... o’ynashi sovg’a qilgan paypoqchalarda yugurib ketyapti. 
Oyoqlari muzday, qorniga sovuq shamol kirib ketyapti, chunki ko’ylagi 
mening junimga o’xshagan, ishtoni ham ipildiriqgina, quruq to’rlar-u 
lentalardan tikilgan. O’ynashining nigohi uchun. Issiq, paxmoq ishton 
kiyib ko’rsin-chi qani... Namuncha qo’pol kiyinasan, deb shunaqangi 
baqirib beradiki! Jonimga tegdi mening matryonam paxmoq ishtonlari 
bilan... Endi mening davrim keldi. Endi rais bo’ldim, qancha o’g’irlasam, 
hammasini ayol tanasiga, nozik bo’yinlarga, Abrau-Dyursoga
1
baxshida 
etaman. Chunki yoshligimda orzularimga yetolmay, och-nahor armon 
bilan o’tganman, narigi dunyosiga esa ishonmayman. 
Achinaman unga, juda achinaman! Lekin undan ham ko’proq 
o’zimga rahmim keladi. Xudbinligim tufayli aytayotganim yo’q bu 
gaplarni, biz haqiqatan ham u bilan bir xil sharoitda yashamayapmiz. U 
hech bo’lmasa uyiga kirib isinadi-ku! Men-chi, men qayoqqa boraman? 
U-u-u-u-!.. 
— Kuch-kuch-kuch! Sharik, hoy, Sharik, namuncha g’amnok uv 
tortmasang sen sho’rlik? Kim seni xafa qildi? Eh... 
Jodugar bo’ron darvozalarni taraqlatib, bechora xonimning 
quloqlarini yalab o’tdi. Yubkasini ko’tarib, och sarg’ish paypoqli