Mámlekettiń finans bazarın tártipke salıw daǵı roli Joba

1. 3. Finans bazarı analiziniń shólkemlestirilgen qásiyetleri
Investitsion processtiń tiykarǵı máselelerinen biri - bul qımbatlı qaǵazlar analizi (security analysis) esaplanıp, óz ishine qımbatlı qaǵazlardıń bólek túrlerin (yamasa gruppaların ) hám olardıń bazar -larini úyrenedi. Bunday analizdiń investitsion processdagi tiykarǵı maqsetlerinen biri - bul waqtıniń tańlap alınǵan ámeldegi momentinde nadurıs bahalanǵan qımbatlı qaǵazlardı anıqlaw.
Shet el ámeliyatda finans bazarı boyınsha fundamental (funda-mental analysis) hám texnikalıq (technical analysis) analiz keń qollanıladı. Fundamental analiz de, texnikalıq analiz de, sonıń menen birge basqa analiz usılları da ayriqsha artıqmashılıqlarǵa hám kemshiliklerge iye. Buǵan finans bazarlarınıń óz-ara ayrıqsha tárepleri, tártipke salıw mexaniz-mlari, ishki hám sırtqı faktorlar tásiri sıyaqlılardı sebep retinde kórsetiw múmkin.
Qımbatlı qaǵaz analizinde onı real (fundamental usılǵa tiykar-langan) yamasa bazar (texnikalıq usılǵa tiykarlanǵan ) bahası hám de onıń real hám bazar tabıslılıǵı kórsetkishleri bahalanadı, sebebi olar fond bazarı urıs qatnasıwshısıların kóbirek qızıqtiradi. Joqarıdaǵı mısaldan kelip shıǵıp, na texnikalıq hám na fundamental, na aralas usıl bul kórset-kichlarning obiektiv bahosini bere almasligini túsiniw qıyın emes.
Sebebi qımbatlı qaǵazdıń óz bazisiga ekvivalentliligi dárejesi hár eki usılda mudamı aytılǵan kriteryalar talabına uyqas tolıq kórinetuǵın bo'lavermaydi, sonday eken, olardıń járdeminde esaplanǵan kórsetkishler bahası obiektiv bolmaydı. Bul nizamlıqtı kóriw ushın tómendegi teoriyalıq oy-órislerdi keltiriw múmkin.
Ekenin aytıw kerek, aksiyanıń real bahası fundamental usıl járdeminde emitentning finanslıq esabatları kórsetkishleri tiykarında esaplanıp, aksiyanı ámeldegi ishki (balans ) bahosini ańlatadı. Lekin aksiyanıń bazar daǵı talap hám usınıs (bazar konyunkturasi) tiykarında formalanıwshı bazar bahası aksiyanıń real bahosidan qanday da abstraktlıǵı menen parıq etiwi múmkin, sebebi bazar bahası kóbinese kózge taslan -maydigan spekulyativ bazarda vujudga keliwshi sırlı tendensiyalarni da óz ishine aladı.
Bunday tendensiyalar ádetde spekulyativ bazardıń aldınan mudamı da tolıq aqıl etip bolmaytuǵın processlerdi risklar hám túrli faktorlar (atap aytqanda spekulyativ sawda urıs qatnasıwshısılarınıń subyektiv tárzde qálew hám múmkinshilikleriniń múmkinshiligıy ózgeriwi, yaǵnıy refleksivlik teoriyasına tiykarlanıp ) tásiri astında keshiwi ornına payda boladı. Sonday eken, aksiyanıń óz bazisiga ekvivalentlilik dárejesi tiykarında obiektiv bahosini anıqlaw zárúrli áhmiyetke iye.
Bulardıń barlıǵı hám basqa waqtınshalıq aqıl etiliwi quramalı bolǵan faktor hám processler analiz ámeliyatınıń ámeldegi usılları úzliksiz rawajlanıwlashuv processinde yamasa olardıń tiykarında jańaları payda bolıp kelip atır. Bul processtiń obiektiv jemisi retinde qımbatlı qaǵazlardı sekyurimetrik analizi usılın bólek kóriw maqsetke muwapıq, sebebi ol joqarıda keltirilgen birpara jaǵdaylardı jónge salıw qılıwdıń ozmi kópmi imkaniyatın beriwi múmkin.
Texnikalıq analizdi ámelge asırıwǵa tómendegi zárúrli tahminlarga tiykarlanıladı :
- sırtqı faktorlardıń hár qanday ózgerisleri qımbatlı qaǵazlardı bazar bahaları (kursları ) dinamikasında óz hákisin tabadı ;
- fond bazarındaǵı bahalar dinamikası aldınan aqıl etiletuǵın málim nizamlıqlarǵa boysunadı, bunday nizamlıqlar turaqlı bolıwı múmkin;
- qımbatlı qaǵazlar kurslarınıń aldınǵı hám ámeldegi bazar tendensiyalarini úyreniw tiykarında olardıń keleshektegi ózgeris dinamikasın prognoz qılıw múmkin.
Grafik analiz tómendegi úsh tiykarǵı máseleni sheshiwde qollanıladı - fond bazarındaǵı bahalar dárejesin prognoz qılıw ; qımbatlı qaǵazlardı satıw hám satıp alıw waqtıniń optimal momentin tabıw ; fundamental analiz nátiyjeleriniń tolıqlıǵı hám tuwrılıǵın tekseriw.
Házirde hár eki usıl bir-birinde parıqlansada, ózlerinde bir-birleriniń ol yamasa bul komponentlerin qollaydilar. Bunnan tısqarı olar basqa analiz teoriyaleri elementlerin de óz ishine alǵanlar, mısalı, “effektiv bazar” modellerin, “múmkinshiligıy tiykarda behosdan etilgen tańlaw” konsepsiyasın. Buǵan qaramastan hár eki usıl da házirde fond bazarların analiz qılıwda bas poziciyaǵa iye bolıp kelip atır. Lekin, bul usıllar jańa jantasıwlardı payda bolıwı ornına rawajlanıwlasıp barıp atır. Mısalı, I. Fisherning procent stavkalar teoriyasın, Uilyamsning kapital aktivlerdi bahalaw teoriyasın, Naytning anıq bolmaǵan faktorlar hám risklardı sapa analizi metodın, Markovichning (keyinirek Sharp, Tobin, Lintner, Sáykessin, Blek, Shoulzlarning) optimal portfeldi tańlaw teoriyasın, SARM modellerin, Elliotning tolqınlar teoriyasın, Sorosning refleksiv teoriyasın, Rossning ART modellerin, Molilyani hám Millerning teoriyalerin, hám t.b. teoriyalerdi keltiriw múmkin.