Mámlekettiń finans bazarın tártipke salıw daǵı roli Joba

II. Finans bazarın tártipke salıw
2. 1. Finans bazarın tártipke salıwdıń zárúrligi hám teoriyalıq tárepleri
Finans jáne onıń bólek segmentleri esaplanǵan qımbatlı qo-ǵazlar bazarı, valyuta bazarı, tuwındılıq qımbatlı qaǵazlar bazarı boyınsha jańalıqlar, mısh-mısh gápler, dúnya kóleminde yamasa bólek mámleket degi siyasiy yamasa ekonomikalıq jaǵdaylardıń ózgeriwi, parsı -major jaǵdayları (katastrofalar, avarıyalar, hawa rayı menen baylanıslı jaǵdaylar ) finanslıq intrumentlar bahosida da óz hákisin kórsetedi. Óz gezeginde bul tárepler bazar qatnasıwshıları, investorlar, emitentlar finanslıq jaǵdayına tikkeley tásir etedi. Bahalar daǵı bunday keskin reaksiya joqarıdagilardan tısqarı nızamshılıqqa qarsı minez-qulqlar, túrli kórinistegi finanslıq jalataylıqlar ushın tiykar esaplanadı.
Finans bazarındaǵı jaǵday tekǵana bólek kompaniya hám investorlar, bálki pútin ekonomika, mámleketlikler, regionlar, pútkil jáhán daǵı jaǵdayǵa baylanıslı. Finans bazarların nızamshılıqqa qarsı minez-qulqlar hám jalataylıqlardan qorǵaw máselesi jáhán jámiyetshiligi ushın asa zárúrli esaplanadı. Naǵız óziniń ushın finans bazarı rawajlanǵan barlıq mámleketlerde birinshi náwbette mámleket tárepinen tártipke salıwdı da óz ishine alǵan tártipke salıw sisteması qáliplesken. Finans bazarın tártipke salıwdıń eń qatań sistemalarınan biri AQSHda qollanıladı. Mámlekette finans bazarında iskerliginiń barlıq tárepleri barlıq detallari menen nızamshılıq tiykarında tártipke salınǵan hám oǵan ámel qılıw boyınsha qatań qadaǵalaw ornatılǵan.
Finans bazarın tártipke salıw - finans bazarı barlıq qatnasıwshıları (bankler, finanslıq dáldalshılar, emitentlar, investorlar, qımbatlı qaǵazlar bazarı professional qatnasıwshıları hám basqalar ) iskerligin tártipke salıw bolıp tabıladı. Ol jaǵdayda finans institutları iskerligi túrli mámleket shólkemleri tárepinen tártipke solinishi bar ekenligi jaǵdaylarında óz-ara muwapıqlastırılgan halda tártipke salıw ámeliyatı qollanıladı.
Finans bazarın tártipke salıwda ishki hám sırtqı mexanizmlerden keń paydalanıladı.
Ishki tártipke salıw ishki normativ hújjetler (ustav, iskerlikti ámelge asırıw qaǵıydaları, iskerlikke tiyisli standantlar, etika qaǵıydaları hám basqalar ) tiykarında finans bazarı qatnasıwshıları iskerligi dúziliwin názerde tutadı.
Finans bazarın tártipke salıwdıń sırtqı mexanizmleri retinde megaregulyator hám makroregulyator keń qollanıladı. Finans bazarın megaregulyator arqalı tártipke salıw xalıq aralıq shólkemler tárepinen belgilengen talaplar, principler tiykarında ámelge asıriladı. Makroregul-yator bolsa tikkeley mámleket tárepinen tártipke salıwdı názerde tutadı hám ádetde qımbatlı qaǵazlar bazarın tártipke salıw boyınsha kepillikli mámleket organı belgilenedi. Jámiyetshilik shólkemleri arqalı finans bazarın tártipke salıw ámeliyatı da jáhán ámeliyatında sırtqı mexanizm retinde keń qollanıladı.
Finans bazarların tártipke salıwdıń bas maqseti bazardıń ashıqlıǵı hám natiyjeliligin támiyinlew ushın qatnasıwshılar huqıqların qorǵaw bolıp tabıladı. Bunda maqsetten kelip shıqqan halda belgilenetuǵın wazıypalar tómendegilerden ibarat :
- finans bazarı jáne onıń barlıq qatnasıwshıları nátiyjeli islewi ushın sharayat jaratıw ;
- finans bazarındaǵı tártipti saqlap turıw ;
- finans bazarınıń barlıq qatnasıwshıların bólek adamlardıń
jalataylıqlarınan, jınayatlarınan, ulıwma halda nızamǵa qarsı minez-qulqlarınan qorǵaw ;
- finans bazarınıń barlıq segmentlerinde finanslıq instrumentler boyınsha bahalar qáliplesiwin erkin talap hám usınıs tiykarında shólkemlestiriw;
- pul qarjların qayta bólistiriw mexanizmi retinde finans bazarı jáne onıń jańa segmentleri rawajlanıwın xoshametlew;
- finans bazarı qatnasıwshıları moynındaǵı minnetlemeler (mısalı, informaciyalardı jarıyalaw boyınsha ) dıń orınlanıwı boyınsha qadaǵalawdı ámelge asırıw qılıw hám basqalar.
Finans bazarınıń regulyativ infratuzilmasi finans bazarınıń normal islewin támiyinleytuǵın sistemalardan biri bolıp tabıladı. Oǵan tómendegilerdi kirgiziw múmkin:
- tártipke soluvchi organlar (mámleket tártipke soluvchi shólkemleri hám ózin ózi tártipke salatuǵın shólkemler);
- tártipke soluvchi funksiyalar hám processler (registratsiya, litsensiya, attestatsiya, qadaǵalaw );
- huqıqıy infratuzilma (finans bazarı islewi ushın normativ-huqıqıy baza );
- finans bazarındaǵı kásiplik etika;
- ámeliy ádetler hám dástúrler.