Modda tabiatning suvli eritmada elektrolitik dissotsiyalanishga ta‘siri. Dissotsi­yalanish mexazmini

Eruvchanlik ko‘paytmaasi
Qiyin eruvchan birikmaning chukmasi sirtida shu chukma bilan ionlar urtasida muvozanat sodir bo‘ladi. Kam eriydigan tuzga massalar ta’sir qonuni kullasak , masalan :
СаСО₃↔Са²⁺+СО₃^2-
[Са²⁺ ][ СО₃^2- ]
К= ———————
[СаСО₃ ]
Muvozanat qattiq modda (CaCO₃) va eritmadagi ionlarning tuk-nashish sirtida sodir bo‘lgani uchun [CaCO₃ ] konsentratsiyasi uzgar-maydi. O‘zgarmas temperaturada K*[CaCO₃ ] ko‘paytmaasi o‘zgarmas kattalik bo‘lgani uchun uni EK bilan ishoralanadi:
[[Са²⁺ ][ СО^2-₃ ]= [СаСО₃ ]*К=const=ЭК
Qattiq fazaning sirtidagi tuyingan eritmadagi kam eruvchan birikmalarning ionlar konsentratsiyasining ko‘paytmaasi biror temperaturada o‘zgarmas qiymat bo‘lib, moddaning eruvchanlik ko‘paytmaasi (EK) deyiladi .
Qiyin eriydigan ba’zi birikmalarning EK sistema 25˚ S da quyidagi qiymatlarga ega :
EK_AgSl=[Ag⁺][Cl^-]=1,73*10^-10
ЭК_АgСl=[Аg⁺][Cl^-]=1,73*10^-10
ЭК _BaSO4=[Ba²⁺][SO^2-₄]=1,43*10^-9
ЭК_СаСО3=[Са²⁺][СО^2-₃]=4,52*10^-9
ЭК_РbS=[Рb²⁺][S^2-]=1,12*10^-29
ЭК_СuS [Сu²⁺][S^2-]=4,1*10^-28

Eruvchanlik ko‘paytmaasi qiyin eriydigan elektrolitning umumiy eruvchanligi bilan bog‘liqdir. Yuqoridagi misollardan kurinib turibdiki, CuS va PbS larning eruvchanligi juda ham kichik.

2.3 Izotonik koeffisiyent
Ko’pchilik tajribalar shuni ko’rsatadiki, aksariyat kislota, asos va tuzlarning eritmalari osmotik bosimi, qaynash temperaturasining ortishi, muzlash tumperaturasining pasayishi va eritma bug’ bosimining nisbiy pasayishi ularning molyar konsentratsiyalari qiymatiga nisbatan ikki, uch va bir necha marta yuqori bo’ladi. Masalan: osh tuzi 1% li eritmasining tajribada topilgan t(muz) qiymati Raulning krioskopik qonuni formulasi bo’yicha hisoblangan qiymatdan qariyib ikki marta, MgCl2 uchun - 3 marta va Al2(SO4)3 eritmasi uchun - 5 marta katta chiqadi. Buning sababi shuki, bu moddalarning suvli eritmasida yoki suyuqlanmasida zarrachalarning soni 2,3, ...5 marta ko’p, ya’ni kislota, asosiy tuzlar eriganda yoki suyuqlanmaga o’tganda musbat va manfiy zaryadli ionlarga parchalanadi:
NaCl Na⁺ + Cl^-;
MgCl₂ Mg²⁺ + Cl^-
Al₂(SO₄)₃ 2Al³⁺ + 3SO₄ ^2-

Moddalarni qarama qarshi zaryadli ionlarga parchalanishi elektrolitik dissotsiyalanish (parchalanish) deyiladi. Eritmada  va suyuqlanmada musbat va manfiy  zaryadli  ionlarga parchalanib elektr tokini o’tkazish xossasiga ega bo’lgan moddalarni elektrolitlar deyiladi.

Yuqoridagi misollardan ko’rinib turibdiki, NaCl dissotsiyalansa uning 1 molekulasi 2 ta ionga, MgCl2 -3 ta (1 ta Mg va ikkita - Sl ) ionlariga, Al2(SO4)3 esa - 5 ta ( 2 ta - Al, 3 ta –SO4 ) ionga parchalanadi. Shu sababli bu moddalarning eritmalari t(muz) qiymati Raul qonunidan 2,3 va 5 marta chetga chiqadi. Bu chetlanishlarni e’tiborga oluvchi kattalik - izotonik koeffitsiyent tushunchasi kiritilgan. Izotonik koeffitsiyenti i-harfi bilan belgilanib, uning kiymati elektrolit eritmasining osmotik bosimi, to’yingan bug bosimi, qaynash va muzlash temperaturalarining tajribada topilgan qiymati ayni konsentratsiyali eritma uchun nazariy hisoblangan qiymatdan necha marta farq qilishini ko’rsatadi va quyidagicha hisoblanadi:

Agar suvda uchuvchan bo’lmagan, qattiq moddalarni eritilsa, (glyukoza, saxaroza, mochevina) eritma ustidagi to’yingan bug’ bosimi toza erituvchi ustidagi to’yingan bug’ bosimidan har doim kichik bo’ladi. 1887 yilda fransuz olimi Raul quyidagi qonunlarni kashf etdi.