Modernization of Higher Education in Central Asia through New Technologies (HiEdTec) Reja

Modernization of Higher Education in 
Central Asia through New Technologies 
(HiEdTec)
Agar bir nechta minglab foydalanuvchilarning ma’lumotlarini bir tarmoqdan 
ikkinchisiga (shahardan shaharga) uzatish zarurati paydo bo‘lsa, bunday holatlarda 
har bir foydalanuvchining ma’lumoti avval modulyatsiyalanib raqamli ko‘rinishga 
o‘zgartiriladi (har bir foydalanuvchining tarmoq qurilmasidagi standart 
texnologiyaga mos ravishda signallar har xil tezliklarda modulyatsiyalanadi). Keyin 
hosil bo‘lgan har xil formatdagi (turli modulyatsiyalardan foydalanib hosil qilingan 
turli tezlikli bit oqimlar) bitlar ketma ketligi multipleksor qurilmalaridan foydalanib 
bitta formatga moslashtirib bir xil tezlikka keltirib ikkinchi transport tarmoqlari 
bo‘yilab qabul qiluvchi tomon uzatiladi. Multipleksor qurilmalarining sig‘imi 
turlicha bo‘ladi, 4-rasm. 
4-rasm. Modulyatsiyalangan signallarni multpleksorlash 
Fizik sathda modulyatsiyalangan signallarni yuqori tezliklarda transport 
(global) tarmoqlar bo‘ylab uzatish uchun, turli formatdagi (o‘lchami, tezligi, 
shovqin darajasi) signallar bir xil formaga o‘zgartirilishi va multpleksorlashning 
vizual diagrammasi 4-rasmda keltirilgan. Multipleksor qurilmalar juda yuqori 
aniqlikda signallarni juda yuqori tezliklarni uzatish imkoniyatini qo‘llab 
quvvatlaydi. Multipleksor jarayonini tushunib olishimiz uchun hayotdan misollar 
keltiramiz. 

---

Modernization of Higher Education in 
Central Asia through New Technologies 
(HiEdTec)
Multipleksor qurilmasini aynan tezyurar poezd yoki samolyotga o‘xshatish 
mumkin. Poezd 500 km/s tezlik bilan harakatlana oladi. Poezd vokzaliga 
yo‘lovchilar taksidan, avtobusdan, metrodan, mopeddan yoki boshqa transport 
vositasidan foydlanib yetib kelgan bo‘lishi mumkin. Bu holatda foydalanuvchilarni 
turli formatdagi ma’lumotlarga o‘xshatish mumkin. Bunda yetib kelgan trasport 
vositasining tez yurar poezd bilan xech qanday aloqasi yo‘q, vaqtida yetib kelinsa 
bo‘ldi. Xuddu shunday, multipleksor qurilmasi turli tezlikdagi ma’lumotlarni qabul 
qiladi va tarmoq bo‘ylab uzatadi. Multipleksor qurilmasi shuningdek alohida 
foydalanuvchining ma’lumotlarini tarmoq bo‘ylab multipleksorlamaydi, balki 
foydalanuvchilar oqimini multipleksorlaydi. O‘xshash jihati shundaki, tez yurar 
poezd ham faqat stansiyada to‘xtab yo‘lovchilar oqimini olgani kabi, multipleksor 
qurilmalari ham ikkinchi multipleksorda keyingi oqimlarni multipleksorlaydi. 
Quyida ba’zi fizik muhitlarda ma’lumotlarni uzatish va qabul qidishda 
formatlarni ko‘rib chiqamiz. Har doim bir qurilma ikkinchisi bilan ulanganida (simli 
yoki simsiz) bir xil format va bir xil tezlikda ma’lumotlar almashadi. Misol uchun 
kompyuter tarmoq marshrutizatoriga kabel orqali ulangan bo‘lsin. Agar kabel 
(Ethernet)ning o‘tkazuvchanlik qobilyati 1Gbit/s bo‘lsa, demak kompyuter va 
tarmoq marshrutizatori o‘rtasida ko‘p bilan 1Gbit/s tezlikgacha ma’lumotlar oqimini 
uzatish/qabul qilish mumkin. Ikki qurilma o‘rtasida ma’lumot oqimlarini almashish 
jarayoni bir xil standant bo‘yicha ta’minlanadi. Agar kompyuter va Wi-Fi routor 
simsmz bog‘langanida yoki Ethernet kabeli bilan bog‘langanida yoki telefon linyasi 
orqali provayder qurilmasi bilan bog‘langanida ma’lumot uzatish va qabul qilish bir 
xil formatda (standartda) amalga oshiriladi. Misol uchun oxirgi modeldagi Wi-Fi 
routor kompyuter bilan simsiz bog‘langanida kompyuterda standart ma’lumot 
almashish dasturi (lekin Wi-Fi routorda o‘rnatilgan deb hisoblasak) o‘rnatilmagan 
bo‘lsa, bitta formatdagi ma’lumot oqimlarini almashish imkoniyatini ta’minlab 
bo‘lmaydi, sababi kodlash va dekodlash bitta standartda bo‘lishi zarur.

---