Molekulýar fizikany we termodinamikanyň taryhyna degişli gysgaça maglumatlar

VI. Gazlaryñ garyndysynyň basyşy. Daltonyň kanuny. Awogadro kanuny. Udel we molýar ululyklar
Gabyñ içindäki dürli gazlaryň göwrüm birligindäki molekulalarynyñ sanyny diýip belläliñ.
Ýapyk gabyñ içindäki şeýle gazlaryñ garyndysy durgunlaşan ýagdaýynda olaryň tempcraturalary birmeñzeş bolar. Göwrlim birligindäki molekulalaryñ umumy sanyny n diýip bellesek, onda:
bolar.
deñlemeden peýdalanyp, gazlaryñ garyndysynyñ umumy basyşyny aşakdaky formula arkaly kesgitläp bileris.

Bu ýerde garynda girýän birinji, ikinji, ..., gazlaryñ aýry-aýrylykdaky basyşlary bolmak bilen, bularyñ her biriniň gaby ýeke özi bolanlygynda-da basyşlary (p₁, p₂...., p_n) boljakdygy düşnüklidir.
Şeýlelikde, gazlaryñ garyndysynyñ umumy basyşy p reaksiýa ginelýän gazlaryñ basyşlarynyñ jemine deñdir, ýagny:
ýa-da (9)
Bu ýazgy, Daltonyñ kanunydyr. Daltonyñ kanuny himiki reaksiýa giňelýän gazlar üçin adalatlydyr.
Gaz garyndysynyñ molýar massasynyñ orta bahasyny (gymmatyny) Mendeleýewiň-Klapeýronyñ deñlemesinden lapyp bolýar:

Bu ýerde ýa-da

(10)
Awogadro kanuny. Klauziusyñ-Bolsmanyň (1) birleşdirilen deñlemesinden Awogadronyň kanunyny almak kyn däldir. Ýagny p=nkT deñligi dürli gazlar üçin ýazalyñ:

ýa-da,

Diýmek
N = N (11)
Bir meñzeş basyşlarda we tcmperaturalarda den göwrümdäki islendik gazlaryñ molekulalarynyñ sany biri-birine deñdir. Başgaça aýdanyñda, islendik maddanyñ 1 mol mukdaryndaky bölejikleriniñ sany N_A = deñdir (Awogadro kanuny).
Mendeleýewiñ-Klapeýronyñ deñlemesinden normal şertlerde molýar göwrümi (V ) kesgitläp bolar.Ýagny:

Şeýle hem Loşmidtiň sanyny aşakdaky aňlatmadan kesgitläp bolar:

Molýar we udel ululyklar.Molekulýar fizikada käbir fiziki ululyklar maddanyñ moluna ýa-da massasyna degişli edip alynýar. Eger-de fiziki ululyk maddanyñ moluna degişli edilip alynýan bolsa, onda oña molýar ululyk diýip at berilýär. Maddanyň massasyna degişli bolsa - udel ululyk diýilýär.
Umumy fizika kursunda aýratynam molekulýar fizikada bu iki ululygyñ matematiki ýazylyşy (formulasy) meñzeş bolanlygy üçin, olary aýyl-saýyl etmek käwagtlar az-kem kynçylyk döredýär. Mysallara ýüzleneliñ: Mendeleýewiñ-Klapeýronyň deñlemesi
pV=RT.
Bu ýerde R — uniwersal gaz hemişeligi we V — molýar göwrüm, gazyñ bir moluna degişlidir diýip düşünilýär (Molýar ululyklar). Kä halatlarda bolsa gazyñ göwrümini we R-i gazyñ massasyna degişliligini anyk mesele çözülende göz öñünde tutmaly bolýar. Şu ýagdaýda gazyft göwrümini V bilen belläliñ
- udel göwrllm diýip at berilýär.
- udel gaz hemişeligi diýip aýdylýar.
Eger-de gürrüñ molýar göwrüm barada gidýän bolsa, onda ol aşakdaky formula arkaly añladylýar. bu ýerde maddanyñ mukdarydyr.