Molekular refraksiya

11
III BOB. MOLEKULAR REFRAKSIYA 3.1. MOLEKULAR REFRAKSIYANING NAZAR1Y ASOSLARI
Modda zichligining o’zgarishi, doimo uning sindirish ko’rsatgichini o’zgarishiga olib keladi. Odatda zichlikning ko’payishi bilan sindirish ko’rsatgichi ham ko’payadi. Modda zichligi va uning sindirish ko’rsatgichi orasidagi bog’lanishni nazariy o’rganish va tajriba natijalarini tahlil qilish sindirish ko’rsatgichining f(n) funktsiyasi d zichlikka to’g’ri proportsional ekanligini ko’rsatadi.
Ayni modda uchun xarakterli bo’lgan r doimiy koeffitsiyentga solishtirma refraktsiya deyishadi.
Molekulyar refraktsiya R deb solishtirma refraktsiyaning molekulyar mas- saga ko’paytmasiga aytiladi.
R = rM
Bu yerda, M - moddaning molekulyar og’irligi.
Molekulyar refraktsiyani hisoblashda ko’p hollarda Lorentts - Lorents formulasi ishlatiladi.
Bu erda, n - moddaning sindirish ko’rsatgichi, d - uning nisbiy zichligi.
Molekulyar refraktsiya moddaning temperaturasiga, bosimiga va agregat holatiga bog’liq emas. Lekin, tahliliy kimyo uchun muhim bo’lgan additivlik xususiyatiga ega bo’lib, murakkab moddalar uchun uni tashkil etgan atomlam- ing refraktsiyalarini yig’indisiga teng.
’ Rdf = Rd + Rf ’
Bu yerda Rdf - ikki atomli (D va F) molekulaning molekulyar refraktsi- yasi, Rd va Rp- mos ravishda D va F atomlaming refraktsiyalari.
Aralashmaning molekulyar refraktsiyasi, uni tashkil etgan tarkibiy qismlar molekulyar refraktsiyalarining yig’indisiga teng. Masalan, ikki komponentali eritmaning molekulyar refraktsiyasi
Ranluhm» - + Св^В
12
Bu yerda, Ra va Rb - eritma tarkibiy qismlarining molekulyar refraktsiya- lari, CA va Cg - A va В moddalarning eritmadagi ulushlari (konsentratsiyalari).
Agar, erigan moddalarning qutblanuvchanligi o’zgarmasa eritmaning re-fraktsiyasi additivlik xususiyatini saqlaydi. (5.2) dan foydalanib (5.4) ni quyi-dagicha yozamiz;
Bu yerda n, M va d lar - mos ravishda eritmaning sindirish ko’rsatgichi, molekulyar massasi va eritmaning nisbiy zichligi, па, Мл va dA - mos ravishda erigan moddaning sindirish ko’rsatgichi, molekulyar massasi va nisbiy zichligi, iib, Me va da - mos ravishda erituvchining sindirish ko’rsatgichi, molekulyar massasi va nisbiy zichligi. Erigan moddaning molekulyar refraktsiyasini topish uchun (5.5) formulani biroz o’zgartirib yozamiz.
Bu tenglamaning chap tomonini tajriba natijalariga asoslanib hisoblaymiz. Uning qiymati eritmaning turli konsentratsiyalarida o’zgarmas bo’lib erigan moddaning molekulyar refraktsiyasiga tengdir.
Yigirmanchi yillami boshiga kelib molekulyar refraktsiyaning qiymati asosan kimyoviy bog’lami hosil qiluvchi valent elektronlami soni va xossalari bilan yoki, boshqacha qilib aytganda, kimyoviy bog’larning tabiati bilan aniqlanishi ma’lum bo’ldi. Shumunosabat bilan, ba’zi olimlar additiv sxeman- ing ko’rinishini o’zgartirishni, ya’ni molekulyar refraktsiyani kimyoviy bog’Iar refraktsiyalarining yig’indisi shaklida ifodalashni taklif etishdi.
Atomlarni refraktsiyasi bilan kimyoviy bog’larni refraktsiyalari orasida juda oddiy algebraik munosabat bor. Bu munosabat molekulani struktura for- mulasidan kelib chiqadi. Masalan, metanning molekulyar refraktsiyasi additiv sxemaga asosan atom refraktsiyalarining yig’indisiga (Rc + 4Rh) yoki to’rtta С—H bog’ning
n“ -1 M п\-\Мд^£ lip “ 1 Mу n2 + 2 d A n\+2 dA н Яд+ 2 dB
n2-i\f _c n\-1‘AtB
n* + 2 d nд + 2 dц
CA
13
refraktsiyalari yig’indisiga teng.
Molekulyar refraktsiyani bog’lar refraktsiyalarinmg yig’indisi ko’rini- shida hisoblash usuli moddalarning struktura formulalari bilan additiv sxema orasidagi munosabatni oddiy, aniqroq va yaqqol ifodalaydi.