Molekulyar biologiya

Terminatsiya
Terminatsiya uchun zarur bo’lgan moddalar:

1. 
   ATF;
   
2. 
   Terminirlovchi (nonsens) kodon;
   
3. 
   Terminatsiyada qatnashuvchi oqsilli omillar (relizin-omillar)–RF₁, RF₂, RF₃;
   
4. 
   Ferment peptidiltransferaza.
   

Elongatsiyaning bir nechta davriy qaytarilishida oqsillarning polipeptid zanjiri hosil bo’ladi. Ma’lum vaqtdan so’ng, A-markazda terminirlovchi yoki nonsens kodon (UAA, UAG, UGA) kirib kelishi bilan oqsil sintezi to’xtaydi (43-rasm).

1. 
   Oddiy holda nonsens kodonlarni biluvchi t-RNKlar bo’lmaydi. Terminatsiya omillaridan RF, UAA, UAG kodonlarini, RF₂ esa UAA va UGA kodonlarini biladi.
   
2. 
   A-markazda terminirlovchi kodonga relizing-omilni bog’lanishi bilan peptidil transferaza fermentining faolligi oshib, P-markazdagi polipeptid bilan t–RNK o’rtasidagi bog’ gidrolizlanadi. Gidroliz natijasida sintezlangan polipeptid va t-RNKlar ribosomadan ajraladi. Ribosoma o’zi esa dissotsirlanib, kichik va katta subbirliklar hosil bo’ladi.
   

Oqsilli omil RF₃ning funksiyasi aniq bo’lmasa ham, taxminlarga qaraganda mazkur oqsil ribosomalarning dissotsiatsiyasida qatnashadi.
Eukariotlarda faqat bitta oqsil eRF omili uchta kodonning terminatsiyasida ishtirok etishi aniqlangan. Terminirlovchi kodonlarning ketidan purinli nukleotidlar ketma-ket bo’lsa translyatsiyani nihoyasi tez va samarador bo’ladi.

43-rasm. Bakteriyalarda oqsil sintezining terminatsiyasi
(Nelson, Kox, Chirkin)
7.5 Oqsil sintezi uchun sarflanadigan energiya miqdori

1. 
   Har bir aminoatsil–t-RNKning hosil bo’lishi uchun ikkita makroergli fosforli birikma zarur.
   
2. 
   Bir aminokislota noto’g’ri faollansa, uni aminoatsil–t-RNK sintetaza gidroliz qilishi uchun ATF sarflanadi.
   
3. 
   Elongatsiyaning birinchi bosqichida va translokatsiyada GTF ishtirok etadi.
   

Shunday qilib, har bitta peptid bog’i uchun to’rtta makroergli fosforli birikma sarf bo’ladi.