Морфемика. Морфема ҳәм оның түрлери

Салыстырыў жанапайлары. Буған: түўе, тап, мисли, сыяқлы модальлик мәни 
бериўши жанапайлар киреди. Мен оның өзи түўе, ҳәттеки жыл сайын туўған 
бузаўларын сатқанның өзинде қыйланып қалатуғын едим. (Ә.Атажанов) 
 
Модальлик буйрық жанапайлар-бундай жанапайлар көбинесе бўйрық 
мейилден болған баянлаўыш сөзлерге дизбеклесип келип, өзи дизбеклесип келген сөзге 
буйрық, тилек, өтиниш, өкиниў, гижиниў сыяқлы ҳәр түрли модальлық мәнилерди 
бериў ушын қолланылады. Буған -шы-ши, -саңо-сеңо, -да-дә, -са-се, -ой-өс, -сеш 
жанапайлары киреди. Мысалы: Күни менен үндемей отыра бергенше соны айтсаңо§ 
Қәне, белди берман берши§ (А.Садықов)
Ишки сезимлик мәни бериўши жанапайлар. Буған тийкарынан аў, ай, а, ә, 
мис-миш, емиш, сымақ жанапайлары киреди. Бул жанапайлар сөздиң кейинине 
дизбеклеседи оларға төмендеги сөзлер киреди. Қандай, қанша, қаншама, сондай, 
бундай, сонша, бунша, қалай-қалай усаған сораў алмасықлары ҳәм не деген сыяқлы 
сөзлер қатнасады. Мысалы: - Қызықсаң-аў, балам. Бул гәпти еситип қаншама 
қуўандым. Бәҳәрдиң жағымлы самалын-ай§ (Ә.Атажанов) 
Тәсирлилик мәни бериўши жанапайлар. Буған ап, жап, қып, сап, суп, кип, 
тап, уп, күпә, шөп, сип, сып, орасан, өте, аса, ең наятый, оғыры, шым, шылт 
жанпайлары киреди. Тилимиздеги ап, жап, қып, сип, ып, тып, (үп-үлкен, доп-
домалақ) сыяқлы жанапайлар өзи қатнасып болған сөзге күшейтиўшилик мәни берип 
келеди. Оның қап-қара көзлери тып-тынық болып мөлдиреп турар еди. (А.Садықов) 
Форма жасаўшы жанапайлар. Жанапайлардың бул түри өзиниң дәслепки сөз 
түринен айырылып, олар тилимизде сөзлердиң ҳәр түрли формаларын жасаў ушын 
қолланылады. Буған -ма-ме, -би-бе, -па-пе, -мы-ми, -бы-би, -пы-пи емес жанапайлары 
киреди. Ол балалықтың қызығына түсип буны көрмеди. (К.Султанов). Әри-бери излеп 
еди, ҳеш нәрсе таппады (А.Садықов) 
Модаль сөзлер. Модальлық мәни - сөйлеўшиниң пикирине анық мазмунына 
ҳәр түрли қатнасларын билдиретуғын грамматикалық категория. Бундай қатнасларға 
айтылған, пикирдиң анықлығы, оған исеним, ямаса гүман, оны тастыйықлаў ямаса 
бийкарлаў, оның ҳақыйқый емеслигин болжаў ҳ.т.б. түсиниклер киреди. Бундай 
мәнилерде қолланылатуғын сөзлер модаль сөзлер деп аталады. Гәпте қолланылыўына 
ҳәм гәптиң басқа ағзалары менен байланысына қарай модаль сөзлер еки группаға 
бөлинеди: 1) жекке мәнили модаль сөзлер, 2) компонентли модаль сөзлер. 

---