Морфемика. Морфема ҳәм оның түрлери

келбетлик, рәўиш ҳәм фейиллер жасалыў мүмкиншилигине ийе. Ал басқа сөз 
шақаблары сөз жасаўшы аффикслерге ийе емес.
2) Сөз қосылыў усылы. Еки ҳәм оннан да артық сөзлердиң бир-бирине 
қосылыўы арқалы дөренди сөзлердиң айрықша бир түри қоспа сөзлер жасалады. Қоспа 
сөз дегенде еки ҳәм оннан да артық сөзлерден турып, улыўма бир мәни аңлататуғын 
дөренди сөз түсиниледи. Қоспа сөзлер сыртқы формасы ҳәм компонентлериниң түрине 
ҳәм қосылыў дәрежесине қарай 1) Составлы сөзлер; 2) жуп сөзлер; 3) тәкирар сөзлер 
4) бириккен сөзлер ҳәм 5) қысқарған сөзлер болып бөлинеди.
 
1) Составлы сөзлер. Составлы сөзлерге компонентлериниң өз-ара байланысы бир 
қанша гүңгиртленип, турақлы орынға ийе болған ҳәм улыўма бир мәни аңлататуғын 
сөзлер киреди. Олардың компонентлериниң орынларын алмастырыўға ямаса араларына 
басқа сөз қосып айтыўға болмайды. Составлы сөз тек бир сөз шақабына тийисли болып 
бир ағзаның хызметин атқарады мысалы аяқ кийим, көз әйнек, қара торы.
2. Жуп сөзлер көбинесе еки гейде үш сөздиң дизбеклесиўинен дүзилип, 
улыўмалық, жыйнақлаў мәнилерин аңлатады. Жуп сөзлер арқалы жаңа формадағы сөз 
жасалады ҳәм олар өзине тән болған бир қанша өзгешеликлерге ийе: а) еки компоненти 
де мәнили: дос-душпан б) бир компонентли мәнили, екиншиси мәниге ийе емес жуп 
сөзлер: бәле-мәтер в) еки компаненти де мәниге ийе емес: ләм-лим. Жупс сөзлер 
мәниси бойынша: 1) улыўмаластырыў мәнисиндеги жуп сөзлер: қазан-табақ, бет-
аўызы 2) күшейтиў мәнисиндеги жуп сөзлер: азып-тозып, аман-саў 3) идиомалық 
мәнидеги жуп сөзлер: көз-кулақ болыў, күйип-писип. 
3. Тәкирар сөзлер бир сөздиң тәкирарланып келиўинен жасалады. Олар сыртқы 
формасы жағынан жуп сөзлерге жақын болып келеди. Мысалы топар-топар, қыя-қыя. 
Тәкирар сөзлердиң жасалыўында гейде ма//ме, ба//бе, па//пе элементлери 
пайдаланылады. Айма-ай, көзбе-көз, бетпе-бет.