Морфемика. Морфема ҳәм оның түрлери

тоқшылық. 
Дара ҳәм жәмлеўши затлық атлықлар. Биргеликли предметлердиң бириниң 
атамасы сыпатында қолланылатуғын ғалабалық атлықлар дара атлықлар деп аталды. 
Бундай атлықлардың дара екенлиги оны анықлайтуғын сөзлер арқалы билдириледи: 
Мен оқыған китап, биринши көше. 
Жәмлеўши атлықлар. Биргеликли предметлердиң топарын жыйынтығын 
билдиреди. Бул жағынан олар көплик сандағы атлықларға уқсайды, бирақ олар менен 
бирдей емес. Көплик сандағы атлық санаўға болатуғын, бири биринен бөлек 
предметлерди топлап көрсетеди: қәлемлер (еки қәлем). Жәмлеўши атлықлар 
биргелкили көп предметлерди бир пүтин сыпатында билдиреди: адамзат, мал-мүлик, 
ҳайуанат. 
Ғалабалық атлықлар ишинде затлық атлықлар айрықша топарды қурайды. 
Олар составы, дүзилиси жағынан биргеликли, бирақ айрым бөлеклерге бөлинетуғын 
предметлерди билдиреди: Затлық атларға азық-аўқат атамалары (сүт, ун, дуз); 
химиялық элементлер (кислород, гүмис). қазба байлықлардың атамалары (темир, 
көмир), аўыл хожалық егинлериниң атамалары (бийдай, арпа, жүўери), ҳәр қыйлы 
материаллардың атамалары (цемент, сабын) ҳ.т.б. киреди. 

---

Бетлик ҳәм бетлик емес атлықлар. Атлық ким? ямаса не? сораўларына жуўап 
бериўине қарай бетлик ҳәм бетлик емес болып екиге бөлинеди. Адамларды билдирип 
ким? сораўына жуўап беретуғын атлықлар бетлик атлықлар деп атлады. 
Адамнан басқа тири мақлуқларды ҳәм жансыз предметлерди билдиретуғын 
атлықлар не? сораўына жуўап береди. ҳәм өзиниң тийкарғы мәнисинде қолланылғанда 
бетлик аффикслерин қабыл етпейди, яғный бетленбейди сонлықтан да олар бетлик емес 
атлықлар деп аталады. Мысалы: сыйыр, пышық, ғарға, маймыл. Бетлик емес 
атлықлар тек аўыспалы мәниде адам мәнисинде қолланылғанда ғана бетленеди. 
Мысалы: Сен бир қызыл гүлсең қызлар ишинде.