Морфемика. Морфема ҳәм оның түрлери

шақыр-ық), келбетликлер (пайда-лы, дийўал-ый, азан-ғы, түркмен-и), рәўишлер 
(
ўақыт-ша, зат-лай), фейиллер (хабар-ла, көмек-лес, күш-ей) жасалады. Сөз 
жасаўшы морфемалардың сөз жасаў уқыплылығы шекленген болып, олар қәлеген 
сөзлерге жалғана бермейди. 
Грамматикалық морфемалар грамматикалық жақтан өзгеретуғын мәнили 
сөзлердиң ҳәр қыйлы формаларын жасайды. Олар форма жасаўшы ҳәм сөз өзгертиўши 
болып екиге бөлинеди. 
Форма жасаўшы морфемалар белгили бир сөз шақабының ишинде қолланады 
ҳәм олардың саны шекленген болады. Мәселен қарақалпақ тилинде оларға атлықтың 
субъектив баҳа бериўши формалары (төбе-шик, қыз-алақ, адам-сымақ) келбетлик 
ҳәм рәўиштиң дәреже формалары (қызыл-ырақ, төмен-леў) фейилдиң дәреже, мейил 
болымсызлық формалары, атаўыш фейил, келбетлик фейил, ҳал фейил формалары 
киреди. Бул морфемалар сөздиң синтаксислик емес формаларын жасайды. 
Сөз өзгертиўши морфемалар сөздиң синтаксислик формаларын жасайды., яғный 
сөзди гәптеги басқа сөзлер менен байланыстырыў ушын хызмет етеди. Олардың 
қолланылыў өриси жүдә кең. Мәселен. қәлеген атлық ямаса атлыққа өткен сөз 
тартымланады ҳәм сепленеди, ал фейиллер бетленеди. Усыған байланыслы тартым 
сеплик ҳәм бетлик аффикслери сөз өзгертиўши морфемалар болып есапланады. 
Қарақалпақ тилиндеги көмекши морфемалар жаңа сөз ямаса жаңа грамматикалық 
формаларды жасаўдағы уқыплылығына қарай еки топарға бөлинеди: өнимли ҳәм 
өнимсиз морфемалар.
Тилде белгили сөзлер топарын жасаўда ямаса сөздиң грамматикалық формаларын 
жасаўда кеңнен қолланылатуғын ҳәм көплеген сөзлерге жалғана беретуғын 
морфемалар өнимли морфемалар деп аталады. Мысалы, атлық жасаўшы шы//шы, 
лық//лик, келбетлик жасаўшы лы//ли, сыз//сиз, дай//дей, тай//тей, фейил жасаўшы 
ла//ле аффикслери. 
Бир сөзге ямаса жүдә аз муғдардағы сөзлер топарына жалғанатуғын морфемалар