Mövzu föVQƏlada hallarda müLKİ MÜdafiƏNİn rolu və VƏZİFƏLƏRİ

SUAL 2. Sığınacaqlara olan tələbatın konstruktiv və planlaşdınlmış

həlli.
Sığınacaqlar əsas otaqlardan (gözlərdən) və dəhlizlərdən, süzücü-ventilyasiya kamerasmdan, sanitariya qovşağından ibarət olur. Böyük sığmacaqlarda tibb otağı, anbar, elahiddə elektrik enerjisi mənbəyi, su ehtiyatları saxlanılan qablar, tullantı qablar yerləşdirilən otaqlar ola bilər. Hər bir sığınacaqda iki giriş yolu, bina ilə birgə tikilən sığınacaqda isə bunlardan əlavə yeraltı lağımdan ibarət qəza çıxış yolu düzəldilir. Qəza çıxış yolunun ağzı ən yaxındakı binanın hündürlüyünün yarısından
3 metr artıq olan mesafədə yerləşdirilir. Belə olduqda bina dağılarken çıxış yolunun ağzı uçqunlarla tutulmaz. Hər bir sığınacaqda giriş yolunun ağzında dəhliz düzəldilir. Dəhlizin iki qapısı: xarici-qoruyucu-hermetik qapı və daxiü-hermetik kip qapısı olmalıdır. Qapılar möhkəm çərçivədə yeliəşdirilir və xüsusi tərtibatla bağlanır. Sığınacağın hermetikliyini təmin etmək üçün qapı payları ilə çərçivələr arasında rezin araqatlar qoyulur və süzücü-ventilyasiya qurğusu vasitəsi ilə sığınacağın daxilində havanm təzyiq artıqlığı yaradılır; yeni çöldəkinə nisbətən içəridə havanın tezyiqi bir qedər artıq olur, bu isə içəriyə hava sorulmasma imkan vermir.
Sığınacaqdakı otaqlara süzücü-ventilyasiya sistemindən istifadə etməklə hava verilir. Bu sistem hava sorııcu və hava paylayıcı tərtibatlardan, toz əleyhinə süzgəclərdən, uducu süzgeclerdən, elektrik enerjisi və elle işlədilən ventilyatorlardan ibarətdir. Müxtəlif şeraitdə sığmacağa hava vermək üçün süzücü ventilyasiya sistemi əsasən 2 rejimdə: təmiz ventilyasiya və süzücü-ventilyasiya rejimi ilə işlədilə bilər. Təmiz ventilyasiya rejimində çöldən sığınacağa verilən hava süzgəclərdən keçib hər cür toz zərrəciklərdən, o cümlədən də radioaktiv tozlardan temizlənir. Hər adama təxminən 7-10 kub metr (bayırdakı temperaturdan asılı olaraq) təmiz hava verilir. Adamlar sığınacağa dolan andan başlayaraq süzücü-ventilyasiya sistemi qoşulur və ərazidə radioaktiv zəhərlənmə olan dövrdə bu rejimdə işləyir. Süzücü ventilyasiya rejimində isə, içəriyə verilən hava toz əleyhində süzgeclərdən keçəndən sonra əlavə olaraq uducu süzgeclerdən də keçir,
narın radioaktiv tozdan zəhərləyici maddələrdən və bakterial vasitələrdən tamamilə təmizlənir. Bu rejimdə sığmacaqdakı hər adama saatda 2 kub metr hava verilir. Süzücü-ventilyasiya sistemi bayırda kimyəvi zəhərlənmə və bakterial vasitələr olarkən ("Kimya həyəcanı" siqnalı verilərkən), habelə ətraf güclü tüstüyə bürünürkən qoşulur. Aqreqat bir rejimdən digər iş rejiminə müvafiq hermetik klapanları və ventilyatoru qoşmaqla keçirilir.
Sığınacaqdakı ütaqlann hündürlüyü 2,2 m-dən az olmamalıdır. Burada hər adam üçün adətən sahəsi 0,5 kv. metr (avadanlığın tutduğu sahə nəzər alınmadan), həcmi isə 1,5 kub metr olan yer nəzərdə tutulur və sığınacağın tutumu bu nomalara əsasən müəyyən edilir. Otaqlarda oturacaqlar və 2 mərtəbəli taxtlar (narlar) qoyulur. Taxtların alt mərtəbəsi (adamların sayının 80%-i qədər) oturma üçün, üst mərtəbəsi (adamların sayının 20%-i qədər) uzanmaq üçündür. Oturacaqlar hər adama 0,45x0,45m, uzanma yeri isə 0,55x1,8m hesabilə müəyyən edilir.
Hər bir sığınacaqda ərzaq və sıı ehtiyatlan (hər adama içmək üçün gündə 3 litr, sanitariya-gigiyena üçün 4 litr). dermaniar və s olıır. Bunlardan başqa yanğınsöndürmə avadanlığı, müxtəlif alətlər, habelə radiasiya ve kimya kəşfiyyatı cihazları və ləvazimat saxlanılır.
Sığınacaqda elektrik, su təchizatı, kanalizasiya, istilik sistemləri olur, hemçinin radio və telefon qoyulur.
Sığınacağı binadan ayrı tikmək də mümkündür. Belə sığınacaqlar tamamilə və ya qismən yerin altında, möhkəm inşaat materiallarından tikilir. Onların üstü və yanları torpaqla örtülür.
Sığınacağın giriş yerinde və xarici qapısında ölçüləri 0,3x0,6 m olan ağ fonlu lövhə düzəldilib buruda sığınacağın nömrəsi, kimə (hansı zavoda, sexə, ev idarəsinə) mənsub olduğu. açarları harada və kimdə saxlandığı) məsul şəxsin vəzifəsi və telefon nömrəsi (tez gözəçarpan iri hərflərlə yazılır).
Sığınacaqlar, burada gizlənəcək adamalar işləyən (yaşayan) yerdən on üzağı 400m. məsafədə su basmayan sahələrdə tikilir. Onun yaxınlığında yanğın və partlayış qorxusu törədən maddə utumların yerləşdirilməsinə yol verilmir.
Sığınacaqlardan dinclik dövründə-təsərrüfat ehtiyatları üçün, müharibə vaxtı ise adamlann daldalanıb mühafizə olunması məqsədi ilə istifadə edilir.
Düşmən hücumu təhlükəsi yaranarkən adamaların daldalanması üçün sığınacaqları tam hazır veziyyətə gəlirilir.

1. 
   Adamların daldalanması üçün sığınacaqlar necə hazırlanır?
   

Adamların daldalanması üçün sığmacaq hazırlanarkm bu işlər grülməlidir:

• 
  Sığınacağa giriş yollarının qarşısı yığışdırılıb temizlənir, "Giriş" işıq göstəriciləri qoyulur;
  
• 
  sığınacaqdakı otaqlardan kənar əşyalar, materiallar və s. avadanlıq çıxarılıb otaqlar boşaldılır;
  
• 
  otaqlara adamlann yerləşdirilməsi üçün oturacaqlar, taxtlar qoyulur;
  
• 
  sığınacağın texniki şəbəkələri və avadanlığı hazır vəziyyətə gətirilir;
  
• 
  qoruyucu - hermelik və hermetik qapıların, onların siyirmə tərtİbatlartnm sazlığı yoxlanılır;
  

qəza çıxiş yoluııun, qoruyucu hermetik qapağın vəziyyəti yoxlanılır, çıxış yoiu təmizlenir;

• 
  süzücü-ventilyasiya sisteminin, qızdırma, su, kanaiizasiya, elektrik şəbəkələrinin, bağlayıcı tərtibatların sazlığı yoxlanılır;
  
• 
  sığmacağın-tam halda hermetikliyi yoxlanır;
  
• 
  sanitariya qovşağı açılır;
  
• 
  sığınacağda qəza su ehtiyatlarının olduğu yoxlanılır, su şəbəkəsi ümumi su kəmərinə qoşulur, otaqlara içməli su bakları qoyulur;
  
• 
  sığınacağa telefon, radioreproduktorlar qoyulur və ümumi qoşulur;
  
• 
  sığınacaqda lazımi cihazlar və alətlər ehtiyatı yaradılır;
  
• 
  sığınacaqdakı otaqların havası dəyişdirildikden sonra giriş və çıxış yolan bağlanır;
  
• 
  sığınacaqda xidmət manqalarının fasiləsiz növbətçiliyi təşkil edilir;
  
• 
  "Hava həyəcanı" siqnalı üzrə sığınacağın hansı otaqlarında kimlərin daldanacağı, adamların sığınacağa dolması və orada davranması qaydaları dəqiqləşdirilir.
  

2. 
   Adamlar sığınacaqda necə davranmalıdır?
   

Əhali mühafizə qurğularmda, o cümlədən də sadə daldanacaqlarda mülki müdafeinin müvafiq siqnallan vo xəbərləri iizə daldalırnlır. Hər bir adam işlədiyi və yaşadığı yerin yaxınlığındakı sığınacağın yerini və harada dldalanmağı olduğunu bilməlidir.
Adamlar sığınacağa "hava həyəcanı" siqnalı verilərkən dolurlar. Bu zaman cəld olmaq lazımdır (çaxnaşma salmaq olmaz). Sığınacağa gedərkən hər bir şəxs fordi mülıafızə vasitəlorini, plyonka kisəyə yığılmış iki günlük ərzaq ehtiyatı, icməli su vn şəxsi senədlərini özü ile götürməlidir. Sığınacağ komendantmm göstərişi üzrə xidmət manqasının üzvləri adamları sığınacağın otaqlarında yerləşdirirlər.
Adamlar yerləşdirilərkən sonra qapılar, sığınacağın süzücü-ventilyasiya sistemi təmiz ventilyasiya sistemində işə salınır. Əgər "Kimya həyəcanı" siqnalı verilərsə, xidmətçi heyət ventilyasiya sistemini süzücü-ventilyasiya iş rejiıninə keçirir.
Sığınacaqdakı adamlar:
xidmət manqası üzvlərinin göstərişlərini yerinə yetirməli;

• 
  özlərinin fərdı mühafızə vasitələrini istifadəyə hazır halda saxlamalı;
  

• 
  qayda-qanun gözlənilməsində, baş vermiş qəzaları aradan qaldırmaqda, ventilyator dəstəyini əllə hərokət etdirmək lazım gəldikdə xidmət manqasmm üzvlərinə yardım göstermeli:
  
• 
  müəyyən olunmuş rejimə və qaydalara ciddi riayət etməlidiıiər. Sığınacağa ev heyvanlarını (pişik, it), iri əşyalar, tezalışan, kəskin iy verən maddələr gətirmək, burada lüzumsuz olaraq gəzmək, papiros çəkmək, səs salmaq, elektrik işığını aqreqat və şəbəkələri, qapıları öz-başma açıb bağlamaq, şam və ağ neft lampalan yandırmaq, buradakı alətləri icazə olmadan tşlətmək, ərzaq qalıqların tullantıları hara gəldi atmaq, xüsusi göstəriş verilməyincə sığınacaqdan çıxmaq olmaz.
  

Sığmacaqda söhbət, ucadan qiraət təşkil etməyə, radioverilişlərini dinləməyə, səssiz oyunlar (şahmat, dama) oynamağa icazə verilir.
Adamlar sığınacaqda növbə ilə istirahət edə bilərlər (uzanmaq olar). Uşaqlar, qocalar və əlillər ilk növbədə istirahət etməlidirlər.
Sığınacaq zədələnərkən adamlar dərhal əleyhqaz geyir, xidmət manqası üzvlərinin göstərişi üzrə qəza hallarının aradan qaldırılmasma kömək edilir.
Adamlann sığınacaqda qalması müddəti yaranmış müddəti yaranmış vəzıyyetden asılı olaraq mülki müdafıe qerargahlan tərəfmdən müəyyən edilir. Bütün hallarda sığınacaqda olanlar ancaq xidmət manqası komandirinin göstərişi ilə orqanı tərk edə bilərlər.

SUAL 3. Radiasiya əleyhinə daldanacaqlara (RƏD) olan tələbatm planlaşmış və konstruktiv həlli. Radiasiya əleyhinə daldanacaqların tikilməsi və onlarm avadanlıqları.

Radiasiya daldanacağı içəriyə radioaktiv toz keçəmsinin qarşısını almalı, radio- aktiv tozun saçdığı ionlaşdırıcı şüalanmam ən azı 10-50 defe zəiflətməli və burada adamlann iki gün qalmasma imkan verməlidir. Belə daldanacaqlar insanın yaşayış və iş yerlərini bilavasitə yaxmlığmda düzəldilməlidir. Racliasiya daldanacağınm daimi avadanlığı aşağıdakılardan ibarət olur:

• 
  claldananan adamlarm yerleşdirilməsi üçün nəzərclə tutulan otaqlarm hündürlüyü ən azı 2 m olmaqla hər adam üçün 1 kv. m sahə müəyyen edilir:
  
• 
  adamlarm oturması və hər 5 nəfərdən birinin uzanmasr üçün bir və ya iki mertəbəli taxtlar; taxtlann Öİçüləri: oturmaq üçün - 0,5x0,5 m, uzanmaq üçün- 0,55xl,8 m hesabı ilə götürülür;
  
• 
  kip bağianan qapılarm qarşısmda düzeldilmiş və çirkli paltarlann saxlanması üçün nəzərdə tutulan dəhliz; otaqdan qalın pordə ile aynlmalıdır;
  
• 
  ərzaq vo sıı ehtiyatları saxlanan qablar üçün yer; burada hər adama gündo 3 litr hesabı ilə ikı günlük su olmalıdır;
  
• 
  tualet və ya tullantı qabları üçüıı yer;
  
• 
  qışda soba qoyuiacaq yer; av'adanlıq və aletler saxlanan yer;
  
• 
  süzücü-ventilyasiya tərtibatı.
  

Binanm birinci mərtəbəsinclə, zirzəmi və yarımzirzəmi otaqlarda düzəldilən 50 nəfərədək adam yerləşdiriləcək radiasiya daldanacağmda havanı dəyişdirmək üçün təbii ventilyasiya üsulundan istifadə edirlor. Bu üsulun mahiyyəti ondan ibaretdir ki, otaqclakı və bayırdakı istilik və təzyıq fərqi sayəsində içəridəki nisbətən isti hava təbii sıırətdə bayrra sorulur və onun əvəzinə içeriyə sərin hava keçir. Bu məqsədlə otağın qarşı-qarşıya olan divarlannda en kesimiəri təxminən 200-300 kv. sm olan iki boru qoyuıiar: bayıra hava soran boru ve içəriyə havaverə boru. Havasoran borunun ağzı tavandan bır qeder aşağıda, havaverən borunun ağzı iso döşemədən azacıq yuxarıda olur ve siyirtmə qapaqlarla örtülür; boruların çöldeki ağızları yerdən 2-3 m hündürdə yeıiəşdirilib üzərinclə çətir clüzədilir. Bomlan qoymaq üçün pəncərənin üst gözlərirıdən, tüstü bacalarmdan, nəfəsliklerdən istıfade etmək, yaxud divarlarda baca açmaq mümkündür. Havaverən borunım ıçəri ağzmda yumuşaq pambıqdan. yundan, otdan və ya 5-6 qat tənzifdən ibarət sadə süzgəc qoyulur və siyirtmə qapaqdan aşağıda toz toplanan cib düzeldilir. Divardan boru keçirilən yerler kipləşdirilir.
50 nəfərdən artıq adam yerləşən yeraltı radiasiya daldalanacaqlarında hava təzyiq altmda dəyişdirilməli, bunun üçün burada heç olmasa ən sadə süzücü-ventilyasiya qurğusu düzəldilməlidir.
Radiasiya daldalanacağmda su kəmərindən istifadə edilə bilər, ya da su ch'iyatı olmahdır. Elcktrik şəbəkəsi və kanalizasiya sistemi olan binalardakı radiasiya daldalanacaqları bu şəbəkələrə qoşulur, habclə akkumlyator batareyalanndan ve elektrik fenərlərinden ibaret elave işıq mənbəyi yaratmaq lazımdır.
Daldalänacaqlarda müəyyən alətlər-balta, kürək, mişar, ling və s., paltarlar- kombinezonlar. rezin çəkmələr, əlcoklər, plaşlar; aptekçə; bir qədər inşaat materialları-sement, gil, taxta, mıx, pılyonka, habelə mümkünsə, telefon və radio olmalıdır. Zirzəmilərdə düzəldilən daldalanacaqlar daha etibarlıdır.
Zirzəmilərin, digər yealtı otaqlarm radiasiya daldalanacağı kimi düzəld'ilmesi az zəhmət və vaxt tələb edir, habelə mühafizə əmsalmı dəfələrlə artırır. Mühafızə üçün uyğunlaşdırılmamış taxta ev zirzəmiləri radiasiyanı 7-12 dəfo, daş ev
zirzemiləri isə 200-300 defe zəillədirsə, uyğunlaşdırılandın sonra mühafızə əmsalı taxta ev zırzəmilərində 100-ə, daş cv zirzəmsilərində isə 800-1000-dək arlır.
Sığmacaq düzəltmək üçün adətən elo zirzəmi və ya yeraltı otaqlardan birini seçirlər ki, onun düzəldilməsi məqsədi ilə görüləcək işlərin həcmi nisbotən az, tutumu çox və yeri burada dalclalanacaq adamlarm yaşayış (iş) yerinə yaxm olsun.
Evlərin zirzəmilərini və içəri otaqlarım radiasiya daldalanacaqları kimi düzoldərkən asasıdakı işlər sörülməlidir:

1. 
   otaqların hermetikliyinin (kipliyini) artınlması; bütün lazımsız deşik- bacalann, artıq qapı və pəncorə yeıiərinin bağlanıb bərkidilməsi, qapıların kipləşdirilməsi, divaıiardv, tavanda çatlarm suvaqlanması;
   
2. 
   otaqların qoruyucu xassələrinin artınlması; otağm üstünün, divarlannın yerdən yuxarı hissələrinin torpaqlanması və lazuni hallarda möhkəmləndiri 1 mə sı;
   

5. 
   otaqlarda havanı dəyişmək üçün ventilyasiya düzəldilməsi.
   

Zirzəmini radiasiya daldalanacağı kimi düzəldərkən ilk növbədə pəncərə (əgər varsa) və artıq qapı yerləri bərkidilməlidir. Bu moqsədlə həmin yerləri qum doldurulmuş kisələrlə, kerpiclerle, çiy kerpicle hörüb bağlayır və ya hər iki tərəfdən taxta vıırub arasmı torpaqla doldurmaq lazımdır. Otağın divar və tavanında bütün çatlar, deşiklər suvanmalı, istilik və su borulan keçən yeıiər tıxanıb kipləşdirilməlidir. Üst örtüye 60-70 sm torpaq qatı tökülmelidir, lazım gəldikdə isə altdan əlavə tir, dayaq qoymaqla üst örtüyü mönkemləndirilmelidir. Yerin sothindən hündürdə olan divarların dibinə çölden azı lm hündürlükdə torpaq tökülməli, otağın divarlan əhənglə ağardılmalıdır. Mümkünsə, qapının qabağında dəhliz düzəldilməli, əsas otaqlardan əlavə kip qapı ilə ayrılmalıdır. Həmçiniıı sadə ventilyasiya düzəldilməlidir.
Tərəvəz anbarı radiasiya daldalanacağı kimi düzəldilərkən onun divar və üst örtüyündəki deşik-bacalar bərkidilmeli, örtüyün üstündeki torpaq qatmm qalmlığı 60-70 sm-ə çatdırılmalı, divaıiarm yerdən hündür hissəsinin dibi ən azı lm hündürlükdə torpaqlanmalıdır. Anbarm yalnız bir giriş yeri (qapı) olmalı, qalan
qapı və pencereler hörülüb bərkidilməlidir. Hvaverici boruda sadə süzgəc düzəldilmelidir.
Belə daldalanacaqlarda adamlann iki gün qala bilməsi üçün əvvəldə göstərilən qaydada şorait yaradılmalıdır.
Kifayət qədər zirzəmilər olmadıqda və ya suların səviyyəsi yüksək olduğuna göro yeraltı qazmalar düzəltmək mümkün olmadıqda bina və qurğuların yerüstü mərtəbələrindo - mənzillərdə, ictimai və təsərrüfat bmalarında radiasiya daldanacaqları düzəltmək olar. Lakin nəzərə almaq lazımdır ki, yerüstü binalarda düzəldilən radiasiya daldanacaqlarmm qoruyucu xasseleri zirzemide olan daldanacaqlara nisbətən xeyli zəif olur. Məselən, daş evlərin zirzemisi radiasiyanı 200-300 daldanacaq kirni düzeldikdə isə 50-80 dəfe zoifdir. Başqa bina və tikililərin əhatesinde, dar küçələrdə və hündür daş barılarm yaxmlığmdakı evlər, açıq yerlerdeki evlerə nisbətən adamlan radiasiyadan daha yaxşı mühafızə edir.
Radiasiya daldanacağı düzəltmək üçün əsaslı qalın (ən azı 40 sm) divarları və az qapı pəncərələri olan daş binaların içəri otaqları daha yararlıdır.
Belə binaların mühafizə xassələrini artırmaq məqsədi ilə pəncərə yerlərini divar.qahnhğmda hörmək olar. Işıq düşsün deyə, pencəre yerinm 1,8 m-dən yııxarı hissəsini hörmür, yalnız kipləşdirirlər. Lazımi hallarda 1-ci mortəbənin divarlannm dibini çöldən 1,8 nı hündürlükdən torpaqlayırlar (divardan 30-40 sın aralı taxtdan, çəpərdən əlavə divar düzəlderək onların arasına torpaq tökməklə). Habelə evinə damma 30-40 sm qalınlığmda torpaq tökülməlidir. Tavan çökməsin deyə, lazımi hallarda əlavə dirək və dayaqlar vurmaq olar. İçəriyə radioaktiv toz keçməsin deyə, qapılar kipləşdirilməli, çərçivənin bütün ətrafı boyu rezin, brezet və ya kcçə araqat vurulmalıchr. İçəri tərəfdən qapıya qalın materialdan tikiimiş pərdə asılmalıdır. Ilavanı dəyişmok üçün binadakı bacalardan çölə havasorucu boru kimi istifadə etmok olar. Bundan əlave nəfosliklər. ventilyasiya bacaları bağlanıb kipleşdirilməlidir. Məsələn, sahəsi 20 kv. m olan otağı bu cür düzeltmek üçün 0.3 kub m taxta, 0,12 kq mıx, 200 əd. tCərpic (20-25 od qum doldurulmuş kisə), 10-12 kubmetr torpaq lazımdırki və bu işlərə 60-80 saat adam-saat vaxt təİeb olunur.
Kənd yerlərində yerli və köçüb gələn ehali üçün radiasiya daldanacaqları kifayət qədər olmadıqda binalardan kənarda radiasiya daldanacaqlar tikmək lazımdır. Bunlara qazrna tipli radiasiya daldanacaqlan deyilir, Belo daldanacaqlann qoruyucu xassələri daha yaxşı olur. Bunlar (xüsusən böyük' şəhərləre yaxın sahələrdə) radiasiyanı ən azı 200 dəfə zəiflətməyə və zərbo dalğasının 0,2 kq/sm2 izafı təzyiqinə hesablanır. Qazma tipii radiasiya daldanaeaqlarmm inşası üçün yerli materiallardan (meşə materiallan, daş, çiy korpic, çırpı, qamış) və sənaye materiallarmdan (yığma dəmir-beton hissələr. armatur, boru. prokat) istifadə olunur. Bu tipli yeraltı qurğunun tikilməsi üçün aşağıdakı işlər görülməlidir: daldanacaq tikiləcək yerin müəyyən edilməsi və çalanın qazılması; içəriyə su sızmasına qarşı hidroizolyasiya (drenaj) işləri; çalada taxta bünövro hazııianması və yerləşdirilməsi (torpaq, zəif vo qumluq olan sahəlrdə); daxili avadanlığın hazırlanıb yerleşdirilmosi; daldanacağın üstünün torpaqla örtülməsi.
Belə daldanacağı tikərkən taxta bünövrə düzəltmək üçün müxtəlif konstnıksiyalardan; bütöv çərçivə, çerçivə-lövhə, calaqsız konstruksiyalardan və s. istifadə edilə bilər. Bünövrəni yığıb onun bütün hissələrni bir-birinə birləşdirəndən sonra, çala divarı ilə bünövrə arasındakı boşluğa torpaq töküb onun hər 20-30 sm qatın döyəcləyib bərkitmək lazımdır. Sonra daldanacağın bütün kənarları boyu üst Örtüyün yerə toxunan sahələrini torpaqla örtür və üst səthinə mboroıddon. tol kağızmdan, polietilen plyonkadan istifadə etməklə və ya 10 sm qalınlığında gil suvağmdan ibarət su keçirməyən qat (hidroizolyasiya) düzəldirlər. Hidroizolyasiya qatının iistünə 70-100 sm torpaq tökürler. Giriş yolunun avıadanhğma xüsusi diqqət yetirilmolidir. Giriş yolu, adətən, daldanacağm əsas otağma nisbətən 90 dərəcə bucaq altında düzəldilir, kipləşdirilmiş dəhliz şəklində olur; qapı çərçivəsi ilə divar arasmdakı boşluqlara cır-cındır, mamır tıxayıb bərkidilməlidir. Bayırdan dəhlizə və dehlizden otağa giriş yerlərin qalın materialdan tikilmiş pərdə asılmalıdır. Pərdə iki hissədən ibarət olmalıdır ki, biri ən azı 25 sm digərinin üstünü örtsün.
Sonra havasorucu boru düzəldilməlidir. Daldanacağın daxili avadanlığı digər daldanacaqlarda olduğu kimidir.
Qazma daldanacaqlar 10 və ya 20 adam üçün nəzərdə tutulur.
Torpağı bərk sahələrdə qazmanı taxta bünövrə olmadan elə düzəltmək mümkündür. Belə hallarda qazmanın divarları bir qədər nail olmalıdır.
Qazma tipli daldanacaqlar yaxındakı binanın hündürlüyünün yarısından 3 metr artıq olan məsafədə tikilməlidir.
Adamların radiasiya daldalanacağlarmda qahnası müddetini ətrafdakı radiasiya səviyyəsindən asılı olaraq mülki miidafıə qərargahı müəyyən etmelidir.
Radioaktiv zəhərlənme baş verəndən sonrakı ilk 3-5 saat ərzində radiasiya daldalanacağmda ventilyasiya bomları və giriş qapıları (pərdələr) kip
bağlı saxlanmalıdır Bundan sonra hər 5-6 saatdan bir havasoran borunun siyirtmə qapağıru 15-20 deqiqeliyə açıb daldalanaeağm havasını dəyişmək lazımdır. Hava dəyişilərkən adamlar tənəffüs üzvlərini qoruyan vasitələri geyməlidirlər.
Daldalanacağclan özbaşma çıxmaq qeti qadağandır. Buradan zəhərli əraziyə çıxmaq lazım gəldikdə fərdi mühafızə vasiteləri hökmən geyməlidir.
Qayıdıb içeriyə girmezden ewel mühafızə vasitələrini, üst paltarları, ayaqqabıları radioaktiv tozdan təmizləmək və çıxarıb dəhlizdə qoymaq laztmdır.
Daldanacaqda təmizliyə ciddi riayət edilməlidir. Döşəməyə müntəzəm olaraq su çiləmək, burada 2-3 saat qaldıqdan sonra daldalanacağm bütün daxili səthini, buradakı eşyalan yaş əsgi ilə silib tozunu almaq lazımdır. İkigünlük ərzaq ehtiyatı və hər adam üçün gündə üç litr içməli su ehtiyatı ağzı kip bağlanan qablarda saxlanmalıdır. Yemək vaxtı havasoran borunun siyirtməsi bağlanmalıdır. Çörək yeməzdən əvvəl əlləri yaş dəsmalla silir, desmalı plyonka kisede saxlayırlar. Daldanacaqda boş-boşuna gezmek, papiros çəkmek olmaz, açıq işıq məjibələrinciən (şam, fener) ehtiyatla istifadə edilmolidir.
"Kımya həyəcanı" siqnalı verilərkən daldalanacağdakı aciamlar dərhal mühafıze vasitelərini geyməli və MM qərargahının göstərişi olmadan onu çıxarmamalıdır.