Muallif: Shaybonov Muhsinbek 27/03/2023 03: 53: 18

Jarayonlar o‘zaro bog‘lanishi algoritmlari (sinxronlashtirish). 
Jarayonlar o'zaro bog'lanishining sinxronlashtirilishi, bir-biriga bog'liq 
jarayonlar o'rtasidagi munosabatni boshqarishda yordam beradigan bir qator 
protokollarga asoslanadi. 
Sinxronlashtirish protokollari, yordamchi jarayonlarning bir-biriga nisbatan 
qanday bo'lishi va qanday yordam berishlari kerakligini aniqlashda yordam beradi. 
Masalan, bir yordamchi jarayon boshqaruvchi jarayon bilan bog'liq va u 
boshqaruvchidan ma'lumot olishi kerak bo'lganda, boshqaruvchi jarayonning 
javobini kutish yoki yordamchi jarayonning javobini kutyapti qolish mumkin. 
Sinxronlashtirish protokollari, bunday voqealar uchun tuzilgan va yordamchi va 
boshqaruvchi jarayonlar o'rtasidagi munosabatni boshqarishni osonlashtiradigan 
xususiyatlar bilan ajratiladi. 
Sinxronlashtirish protokollari qo'llaniladiganeng oddiy sinxronlashtirish 
usullari, "semafor" va "mutex".
Semaphore, bir nechta jarayonning bir-biriga bog'liq bo'lishi mumkin bo'lgan 
ishlar sonini chegaralab qo'yadi.
Mutex, esa faqat bir yordamchi jarayonning bir-biriga bog'liq bo'lishi 
mumkin bo'lgan ishga kirishiga ruxsat beradi. Bu protokollar odatda o'zaro 
bog'lanishning qanday kechishini osonlashtirish va xatolarining qisqartirilishi uchun 
qo'llaniladi. [3] 
Zamonaviy OT asosiy tashkil etuvchilari – bu yadro, kiritish-chiqarish tizimi, 
komanda protsessori, fayl tizimi. Yadro masalalar va resurslarni boshqarish, 
sinxronlashtirish va o`zaro bog`lanishi bo`yicha asos funktsiyalarni ta’minlaydi. 
Komanda protsessori, komandalarni qabul qilish va ularga ishlov berish, 
foydalanuvchi talabi bo`yicha mos xizmatlarni chaqirishni ta’minlaydi. Kiritish va 
chiqarish tizimi, tashqi qurilmalar bilan ma’lumotlarni kiritish va chiqarish 
masalasini ta’minlaydi.
OT kutubxonalarida bu funktsiyalarning mavjudligi, har bir ularni dasturlash 
tizimi vositalari bilan har bir dasturga qo`shmaslik imkonini beradi. Dasturlash 
tizimlari faqat, kiritish-chiqarish tizimi kodlariga murojaatni generatsiya qiladi va 
kattaliklarni tayyorlaydi. KCH tizimi, kiritish-chiqarish qurilmalari turlari ko`p 
bo`lgani uchun eng murakkab hisoblanadi. Bunda, nafaqat samarali boshqarish, 

---

Muallif: Shaybonov Muhsinbek 
27/03/2023 03:53:18 
balki amaliy dasturchilarga qurilmalardan abstraktlashtirishga imkon beradigan 
qulay va samarali virtual interfeysni ta’minlaydi. Boshqa tomondan, parallel 
bajariladigan talay masalalarni kiritish-chiqarish qurilmalariga murojaatni 
ta’minlash talab qilinadi. Ba’zi KCH dasturchilaridan ba’zilari qurilmalardan 
mustaqildir, ularni KCH ko`pgina qurilmalariga, qo`llash mumkin.