Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti g. Tulenova, D. Sagdullaeva

314
 
v) Muammoni va uning yechimini topish imkoniyatlarini aniq bilish keltirib 
chiqaradi.
g) Umumilmiy va global tasnif keltirib chiqarmoqda. 
19. Ilmiy metod (usul) nima?
a) Induktiv va empirik usullar 
b) Ilmiy bilish usuli inson amaliy faoliyati negizidir 
v) Ilmiy bilishning tarkibiy qismi bo’lib, uning ob’ekti, tahlil mavzui, 
tadqiqot vazifalari, ularni hal etish uchun zarur bo’lgan vositalardir. 
g) Ilmiy bilish jarayonida qo’llaniladigan mavhum bilish yo’llari hamda 
vositalaridir . 
20. Ilmiy bilishning empirik darajasidagi uslublar keltirilgan qatorni 
aniqlang. 
a) tajriba, praktika, kuzatish 
b) kuzatish, o’lchash, taqqoslash, eksperiment 
v) o’lchash, amaliyot, taqqoslash 
g) kuzatish, eksperiment, solishtirish 
d) solishtirish, amaliyot, analiz 
21. Ilmiy bilishning nazariy darajasidagi uslublarni aniqlang. 
a) induktsiya, deduktsiya, ideallashtirish, kuzatish 
b) modellashtirish, eksperiment, analogiya 
v)abstraktsiya, induktsiya va deduktsiya, analogiya, ideallashtirish, sistemali
yondashish, tarixiylik va mantiqiylik 
g) klassifikatsiya, kuzatish, tajriba, solishtirish 
22. Gipoteza nima? –
a) Olam haqidagi ilmiy manzarani konkretlashtirish yoki uni yangi g’oyalar, 
bilimlar bilan boyitishga qaratilgan ta’limot 
b) Olam haqidagi ilmiy manzara 
v) Yangi ilmiy tamoyilning kelib chiqishi 
g) Inson, uning taqdiri haqidagi qarashlar tizimi 

---

315
 
 
 
 
TO’RTINCHI BO’LIM: IJTIMOIY FALSAFA 
 
VII-BOB: Tarixiy jarayonda jamiyatning madaniy va ma’rifiy 
qadriyatlari. Jamiyat va tarix falsafasi 
 
7.1.Jamiyat va tarix o’zgaruvchanligining falsafiy jihatlari 
 
Olamni bilish nafaqat tabiat balki jamiyat hodisalarini falsafiy tahlil etishni 
taqozo etadi. Shuning uchun ham jamiyat nima, u qanday qilib paydo bo’lgan, 
jamiyat taraqqiyotining manbai nimada kabi savollar kishilarni doimo qiziqtirib 
kelgan. Jamiyatning kelib chiqishi, uning taraqqiy etish qonuniyatlari haqida Sharq 
mutafakkirlari Forobiy, Beruniy, Ibn Sino va boshqalar bir qancha ajoyib fikrlarni 
ilgari surganlar. 
Forobiy o’zining “Fozil odamlar shahri” asarida, jamiyat insonlarning 
xohishi bilan o’zlariga kerak bo’lgan iste’mol mahsulotlarini birgalashib ishlab 
chiqarish niyatida tashkil etilgan jamoa birlashmasi, deb yozadi. 
“Har bir inson o’z tabiati bilan shunday tuzilganki, u yashash va oliy 
darajadagi yetuklikka erishmoq uchun qo’p narsalarga muhtoj bo’ladi, u bir o’zi 
bunday narsalarni qo’lga kirita olmaydi, ularga ega bo’lish uchun insonlar 
jamoasiga ehtiyoj tug’iladi. Shu sababli yashash uchun zarur bo’lgan, insonlarni 
bir-birlariga bog’lovchi va o’zaro yordamlashuvchi ko’p kishilarning birlashuvi 
orqaligina odam o’z tabiati bo’yicha intilgan yetuklikka erishuvi mumkin. Bunday 
jamoa a’zolarining faoliyati bir butun holda ularnint har biriga yashash va 
yetuklikka erishuv uchun zarur bo’lgan narsalarni yetkazib beradi. Shuning uchun 
inson shaxslari ko’paydilar va yerning aholi yashaydigan qismiga o’rnashdilar,