Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti r. R. Ibraimov, D. А. Davronbekov, M. O. Sultonova, E. B. Tashmanov, U. T. Aliyev «simsiz aloqa tizimlari va dasturlari»

Raqamli ovozli radioeshittirishni rivojlantirish istiqbollari. 
Tan olish kerakki, raqamli radioeshittirish analog radioeshittirishdan 
sifati va imkoniyatlari bo‘yicha ustun. Lekin hamma vaqt ham 
sifatdagi ustunlik DAB – standarti bilan bo‘lganidek miqdoriy 
ustunlikka o‘tavermaydi. SHuning uchun raqamli uzatish analog 
uzatishni tez orada almashtirmaydi va an’anaviy radioning yo‘qolishi 
haqida gapirishga hali erta. 

---

178 
Kutildiki, 
Evropaning 
barcha 
rivojlangan 
davlatlarida
1997-1998 yillardan muntazam DAB-uzatish boshlandi, 2000 yilga 
kelib esa Evropaning 80 foiz aholisini uzatish bilan qamrab olish 
yakunlanadi. Lekin qamrab olishning real sur’atlari taxminlardan 
sezilarli past bo‘ldi. Ishlab chiqaruvchilar mos qabullagichlarni 
chiqarishni ko‘paytirishga shoshilishmayapdi, chunki sotish bozoriga 
ishonishmaydi. Bozor esa yangi qabullagichlarni qabul qilishga tayyor 
emas, chunki ko‘plab tinglovchilar UQTdagi analog uzatish sifatiga 
qoniqadi va yangi formatning imkoniyatlari ko‘rmayapdi. Shuningdek 
avtomashinalarda radio emas, balki savdolardan daromadlari 
radiostansiyalarning muallifliklik o‘tkazmalaridan sezilarli ortiq 
bo‘lgan yozuvlarni eshitilishidan manfaatdor bo‘lgan ovoz yozish 
studiyalari kompaniyalari tomonidan real raqobat mavjud. 
Dastlabki xato shundan iborat bo‘ldiki, DAB faqat texnik 
standart sifatida ko‘rildi. Lekin texnika tarixi yaqqol ko‘rsatadiki, 
faqat birgina texnik afzalliklar ommaviy ist’emolchi uchun tovarni 
tanlashda hal qiluvchi argument hisoblanmaydi, qandaydir boshqa 
afzalliklar bo‘lishi kerak. Bozor nimani yaxshi kutib olishini topish 
hal etib bo‘lmaydigan masala. Ham DAT, DCC yoki minidisk, ham
kompakt-kassetani surib chiqarmagan va qattiq jismli xotiraning 
shiddati ostida chekingan ovozni yozish formatlarini yodga olish etarli 
bo‘ladi. 
DABni ishlab chiqishda qo‘shimcha ma’lumotlarni uzatish 
imkoniyati dastlab qo‘yilgan, lekin uzatish konsepsiyasi dastlabki 
saqlandi, o‘sha uzatishni qurilishi tamoyili, o‘sha xira reklama bo‘ldi. 
Bugungi kunda mavjud bo‘lgan keng uzatishli dasturlar asosan o‘z 
qiyofasiga ega bo‘lmagan o‘rtacha tinglovchiga mo‘ljallangan va 
umumiy milliy auditoriyaga qaratilgan. Bunday yondashishda 
auditoriyaning hududiy o‘ziga xos xususiyatlarini, 
mahalliy 
qiziqishlarni va an’analarni va boshqalarni hisobga olish mumkin 
emas. DAB standarti lokal, hududiy uzatishga mo‘ljallangan va tijorat 
radiosining manfaatlariga etarlicha javob beradi, lekin strategiyaning 
almashishi etarlicha sekin bo‘lmoqda. Iste’molchini qiziqtirish uchun, 
bu bilan ishlab chiqaruvchini ham rag‘batlantirish uchun BBC 
birinchi bo‘lib raqamli format uchun yangi dasturni yaratdi, unga 
boshqa radiouzatish kompaniyalari ham ergashdi. 
DAB-radioni nafaqat an’anaviy radiodasturlarni (ochiq va 
kodlangan) translyasiya qilish, balki ish ma’lumotlarini uzatish uchun 
ham ishlatish rejalashtirilmoqda. U DAB-qabullagichning displeyiga 

---

179 
yoki kompyuterning monitoriga telematn ko‘rinishida chiqariladi. 
Bunday imkoniyat turli jinsli ma’lumotlarni standart telematn 
formatiga keltirish uchun ishlab chiqilgan MOT (Multimedia Object 
Transfer) protokolidan foydalanish tufayli mavjud. Bundan tashqari, 
DAB-xizmatlarni tor abonentlar doirasi uchun mo‘ljallangan 
shifrlangan 
ma’lumotlarni uzatish uchun ishlatilishi ko‘zda 
tutilmoqda. Bu xizmatdan filiallar orasida ma’lumotlarni tarqatish 
uchun banklar, sug‘urta idoralari va boshqa tashkilotlar foydalanishi 
mumkin. 
Milliy DAB-loyihalar doirasida rivojlantirish ko‘zda tutilayotgan 
yana bir xizmat yo‘llardagi holat haqidagi ma’lumotlarni taqdim etish 
hisoblanadi. 
Bu 
DAB-radio 
mobil 
qabul 
qilishga 
kuchli 
yo‘naltirilganligi darajasi tufayli ayniqsa dolzarb hisoblanadi. Mos 
ma’lumotlar keng spektrini taqdim etishdan tashqari raqamli uzatish 
so‘rov bo‘yicha eshittirishlarni va boshqa interaktiv xizmatlarni 
tashkil etish imkoniyatlarini ko‘zda tutadi. Mobil qabullagichlarda 
teskari kanal sifatida GSM tarmoqlaridan foydalanish ko‘zda 
tutilmoqda
Bo‘lajak DAB qabullagichlarining asosida yotadigan raqamli 
texnologiyalar DRM signallarni ham qabul qilinishini mumkin qiladi. 
Radiostansiyalar uchun qisqa, o‘rta va uzun to‘lqinlarda raqamli 
uzatishga o‘tish qamrab olish radiusi saqlanganida translyasiya 
qilishga sarflarni sezilarli qisqartirishni (taxminan to‘rtdan uchga) 
bildiradi. Bunda uzatish stansiyalari mavjud infratuzilmani ishlatishni 
davom ettiradi. 
O‘zbekiston Respublikasida ROREning joriy etilishi mavjud va 
yangi texnologiyalarni hisobga olganda tizimni tanlash bosqichida 
turibdi.