Mühazirə Kimyəvi kinetikanın mahiyyəti. Kimyəvi reaksiyanın sürəti və ona təsir edən amillər

dispers faza, həcmində paylanma baş verən faza dispers mühit adlanır. Dispers 
sistemlər dispersliyə görə fərqləndirilirlər: 
a- hissəciklərin diametridir. Bəzən dispers sistemlər xüsusi səthlə 
xarakterizə olunurlar. 
Xüsusi səth hissəciyin səthinin sahəsinin onun həcminə olan nisbətidir. 
Aydındır ki, disperslik böyük olduqca xüsusi səth də böyük qiymətə malik olur. 
Dispersliyə görə dispers sistemlər 3 yerə bölünürlər:
1. Kobud dispers sistemlər. Bu halda hissəciklərin ölçüsü a>10
-7 
m 
2. Kolloid dispers sistemlər. Bu halda hissəciklərin ölçüsü a=10 
-7

10 
-
9
m 
3. Molekulyar dispers sistemlər a<10 
-9
m 
Kobud dispers sistemlər heterogendirlər, özbaşına əmələ gəlmirlər, 
termodinamiki davamsızdırlar. Heç bir süzgəcdən keçmirlər, dializə uğramırlar, 
adi mikroskopla, bəzən gözlə də görünürlər. Molekulyar dispers sistemlər 
özbaşına əmələ gəlirlər, termodinamiki davamlıdırlar, dializə uğrayırlar. 
Ultramikroskopda hissəciklər görünmür, bütün süzgəclərdən keçirlər. Bu 
sistemlər həqiqi məhlullar da adlanırlar. Onlar fiziki kimyada öyrənilir. 
Kolloid sistemlər ultramikroheterogendirlər. Bu sistemlərdə hissəciklər adi 
mikroskopda görünmürlər, ultramikroskopda görünürlər. Adi süzgəcdən keçirlər, 
ultrasüzgəclərdən keçmirlər. Termodinamiki davamsızdırlar, ancaq təbəqələşmə 
çox yavaş sürətlə baş verir. Kolloid sistemlərdə hissəciklər molekul, atom və 

---

ionlar kompleksindən ibarət olur ki, bu da mitsella adlanır. Hissəcikləri davamlı 
etmək üçün sistemə stabilizator əlavə olunur. Stabilizator hissəciyin səthində 
adsorbsiya olunaraq onların bir-biri ilə birləşməsinin qarşısını alır. Məs., bitki 
yağı ilə suyu qarışdırıb çalxalasaq alınmış dispers sistem tezliklə 
təbəqələşəcəkdir. Ancaq bu sistemə 2%-li sabun məhlulu əlavə etsək və 
çalxalasaq, alınmış dispers sistem davamlı olacaqdır. Burada sabun stabilizator 
rolunu oynayır. Sabun molekulunun qeyri-polyar hissəsi yağ hissəciklərində həll 
olur. Polyar hissə suyun həcminə doğru yönəlir. 
Dispers faza və mühitin aqreqat halına görə 8 cür dispers sistem 
fərqləndirilir. Qazın qazda dispers sistemi mümkün deyil. Çünki bu sistemlər 
həmişə homogendirlər. 
Dispers faza və mühitin qarşılıqlı təsirinə görə liofil və liofob sistemlər 
fərqləndirilir. Liofil sistemlərdə dispers faza ilə mühit arasında qarşılıqlı təsir 
güclü olur. Buna misal olaraq zülalın suda məhlulunu göstərmək olar. Liofob 
sistemdə dispers faza ilə mühit arasında qarışılıqılı təsir zəif olur. Misal olaraq 
qızılın, kükürdün suda zollarını göstərmək olar (dispers faza bərk, dispers mühit 
maye olan kolloid sistemlər zollar adlanır). 
Qeyd etmək lazımdır ki, irimolekullu birləşmələrin məhlulları 
termodinamiki davamlıdırlar, özbaşına əmələ gəlirlər, homogendirlər, lakin 
bunlara baxmayaraq bu məhlullar kolloid kimyada öyrənilir, çünki bu məhlullar 
molekulyar –kinetik xassələrinə görə kolloid məhlullara oxşayırlar. Kolloid 
sistemlər təbiətdə geniş yayılmışdır. Qan, onurğa beyni mayesi, seliklər, torpaq, 
çörək, əksər ərzaq məhsulları, bulanıq su və s. kolloid sistemlərdir.