Mühazirə Kimyəvi kinetikanın mahiyyəti. Kimyəvi reaksiyanın sürəti və ona təsir edən amillər

---

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ 
SUMQAYIT DÖVLƏT UNİVERSİTETİNİN NƏZDİNDƏ 
SUMQAYIT DÖVLƏT TEXNİKİ KOLLECİ 
 
«Fiziki və kolloid kimya-2»
fənnindən mühazirələr 
Orta ixtisas təhsili müəssisələrində 
fənnin tədrisi üçün nəzərdə tutulub 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Tərtib edən: Vəliyeva Könül Seyfəddin qızı 
 
 
 
 
 
 
 
SUMQAYIT-2020 
 

---

Mühazirə 1. 
Kimyəvi kinetikanın mahiyyəti. Kimyəvi reaksiyanın sürəti və ona təsir edən 
amillər 
Fiziki kimyanın kimyəvi reaksiyaların sürətini və reaksiya sürətinə 
müxtəlif amillərin təsirini öyrənən bölməsinə kimyəvi kinetika deyilir. 
Reaksiya sürəti reaksiyada iştirak edən maddələrin təbiəti, temperatur, 
təzyiq, qatılıq, katalizator və s.-dən asılıdır. Vahid zamanda vahid həcmdə 
reaksiyaya daxil olan maddə mollarının sayına reaksiyanın sürəti deyilir: 
dt
dn
V
1




-reaksiya sürəti; 
V- həcm; 
n- mollar sayı; 
t- zaman. 
Əgər reaksiya qabının həcmi sabitdirsə. Onda
dt
dC



olur. C- molyar qatılıqdır. Reaksiya sürətini başlanğıc maddələrin qatılıqları ilə 
ifadə etdikdə tənlikdə mənfi, məhsulların qatılığı ilə ifadə etdikdə müsbət işarəsi 
yazılır. 
4
4
3
3
2
2
1
1
A
A
A
A







reaksiyası üçün kütlələrin təsiri qanununa görə
2
2
1
1
n
A
n
A
C
kC


(1) 
olar.
k- reaksiyanın sürət sabitidir adlanır və qatılıqdan başqa digər 
parametrlərdən də asılı olur. Tənlikdən görünür ki, 
1
2
1


A
A
C
C
olduqda 
k


olur. Ona görədə kimyəvi raksiyalarn sürətlərini sürət sabitlərinin qiymətlərinə 
görə müqayisə edirlər. 

---

Yəni, reaksiyanın sürət sabiti reaksiyada iştirak edən maddələrin qatılıqları 
vahidə bərabər olduqda reaksiyanın sürətinə bərabərdir. Qeyd edək ki, sürət sabiti 
maddənin təbiətindən asılı olub, qatılıqdan asılı deyil. Ona görə də müxtəlif 
reaksiyaların sürətini k-nın qiymətinə görə müqayisə edirlər. 
Reaksiyanın tərtibi reaksiya sürətinin qatılıqdan asılılığına görə, yəni 
 
c
f


asılılığına görə müəyyənləşir. Maddələrə görə və reaksiya tərtibi 
fərqləndirilir. Reaksiyanın tərtibi maddələrə görə tərtiblərin cəminə bərabərdir. 
Reaksiyanın maddəyə görə tərtibi 
 
c
f


asılılığında maddənin qatılığının 
üstündəki kəmiyyətə deyilir. Məsələn (1) tənliyinə görə reaksiyanın A
1
maddəsinə görə tərtibi n
1
, A
2
maddəsinə görə tərtibi n
2
-dir. Reaksiyanın tərtibi
n= n
1
+ n
2 
Qeyd etmək lazımdır ki, əksər hallarda reaksiyanın tərtibi və 
molekulyarlığı bir-birindən fərqlənir. Tərtib və molekulyarlıq o hallarda eyni olur 
ki, reaksiya bir mərhələdə getsin. Yəni sadə reaksiya olsun. Reaksiya bir neçə 
mərhələdə getdikdə tərtib və molekulyarlıq fərqlənir. Məs.,
H
2
+J
2
→2HJ 
reaksiyası 2 tərtiblidir. 
H
2
+Br
2
→2HBr
reaksiyası H
2
-ə görə 1 tərtibli, Br
2
-a görə kəsr tərtibli, HBr-a görə mənfi 
tərtiblidir. Bu reaksiya 5 mərhələdə gedir. Qeyd etmək lazımdır ki, reaksiya bir 
neçə mərhələdə baş verirsə, reaksiyanın sürəti ən yavaş mərhələnin sürəti ilə 
müəyyənləşir.