Mundarija kirish; Art terapiya tushunchasi va mohiyati

Biblioterapiya. Lotin va yunon tillaridan tarjima qilinganda 
“biblioterapiya” - kitob bilan davolashni anglatadi. Psixolog va 
psixoterapevtlar mijozga terapevtik maqsadlarda oʻqish uchun maxsus 
tanlangan adabiyotlarni taklif qilishadi. 
Kitob bilan davolash haqida birinchi fikrlar bizning eramizgacha 
ham mavjud edi. Masalan, firʻavnlardan biri kutubxonani “Ruhlar uchun 
dorixona” deb nomlagan. Keyinchalik, asosan diniy kitoblar, yaʻni Bibliya 
va Qurʻon singari, fantastika janridagi kitoblar psixiatrik va boshqa 
klinikalarda bemorlarning azoblanishini yengillashtirish uchun foydalanila 
boshlandi. 
Bugungi kunga qadar psixoterapevtik ish usuli sifatida biblioterapiya 
boʻyicha koʻplab adabiyotlar mavjud. Shuningdek, oʻqish uchun tavsiya 
etilgan va boshqa terapevtik taʻsirga ega boʻlgan maxsus kitoblar 
toʻplamlari mavjud. Misol uchun: 
E.Porterning “Polianna” kitobi hayotga ijobiy munosabatni 
yaratishga qaratilgan; 
L. Tolstoyning “Ivan Ilichnmg oʻlimi” kasallik va oʻzini qabul 
qilishga qaratilgan; 

---

40 
Bunday adabiyotlar kitobxonlar koʻnglida katta oʻrin egallab, ularga 
unutilmas taassurotlar bag`ishlaydi. 
Biblioterapiyada ham ilmiy-ommabop adabiyotlardan, ham badiiy 
adabiyotlardan foydalanish mumkin. Nikolay Ge tomonidan rasm 
qahramonlari bilan tanishishning oʻziga xos biblioterapevtik taʻsiri tufayli 
ularning tajribalarini amalga oshirish va boshqa davolovchi holatlar tufayli 
hal qilinmagan insoniy toʻqnashuvlar, shaxsiy muammolar va kayfiyat 
oʻzgarishlari aniqlanadi. 
Firʻavn Ramzes II kutubxonasida kirish eshigi ustida shunday yozuv 
bor edi:“Ruh uchun dorixona”. Kitoblardan tibbiy maqsadlardafoydalanish 
haqida 1272-yilda Qohiradagi kasalxonada ham aytib oʻtilgan (bemorlarni 
davolash uchun Qurʻon oʻqish tavsiya qilingan). Kitoblardan foydalanish 
vakolati oʻrta asrlardagi jamoat, tibbiy va axloq tuzatish muassassalarida 
odamlarga ruhiy va jismoniy kasalliklarni yengishga yordam berish uchun 
berilgan. 
XVII 
asrda 
bunday 
terapiya 
Yevropadagi 
psixiatriya 
kasalxonalarida, XIX-XX asrlarda keng tarqaldi va Rossiva shifokorlari: I.I 
Dvadkovskiy, V. M. Bekterev, O. N. Kuznetsov; biblopisixologlar: 
A.M.Miller, N. A. Rubakin, E. Genneken “Genneken qonuni” gʻoyalarini 
ishlab chiqadi. Ayniqsa, duduqlanish bilan ishlash uchun bu usul Y. B. 
Nekrasova tomonidan oʻzgartirilgan. Biblioterapiya atamasi 1916-yilda 
amerikalik tadqiqotchi S. Krooter tomonidan kiritilgan. 
Bibloterapiya mutaxassisi odamning individual xususiyatlarini, 
kasallikning klinik koʻrinishini, odamning holatini va yoshini hisobga 
olgan holda adabiyotlarni tanlaydi, oʻqish rejalari tuziladi. 
Oʻqilganidan soʻng uning mazmuni va muhokamasi birgalikda tahlil 
qilinadi. Ushbu xususiyatlarga koʻra adabiyot turi tanlanadi: 
1. dedektiv va sarguzasht adabiyot (haqiqiy vaziyatdan qochishga 
imkon beradi); 
2. ilmiy-fantastik adabiyotlar (faollik va tasavvurni ragʻbatlantiradi); 
3. tarixiy adabiyot (hayotdagi maqsadlaringizni topishga yordam 
beradi); 

---

4. diniy,maʻnaviy adabivotlar(sabr-toqatni, xayriyanitarbiyalaydi); 
5. hayvonlar haqidagi kitoblar (tasalli va qoniqish manbai boʻlib 
xizmat qiladi); 
6. badiiy adabiyot (gʻayrat); 
7. adabiyotni sevish (chalgʻitadigan); 
8. kulguli va satirik adabiyot(ijobiy histuygʻularniragʻbatlantiradi, 
psixologik himoyani oʻrgatadi); 
9. oʻz-oʻziga yordam beradigan kitoblar (axborot yordami muammolarni 
qabul qilish va ularni hal qilish yoʻllarini topish); 
10. tibbiyot yozuvchilari tomonidan maxsus yaratilgan hikoyalar (davolash 
va oldini olish, oʻzini anglash uchun); 
11. klassik badiiy adabiyot (koʻp qirrali taʻsiri); 
12. jurnalistika (voqealarni toʻgʻri idrok etishga yordam beradi). 
Xavotirga tashxis qoʻyish uchun G.Andersenning “Xunuk oʻrdak” 
yoki A.Chexovning “Toska” hikoyasini yozma ravishda tahlil qilish 
mumkin. Psixoterapiya maqsadida umumiy holatga, terapiya maqsadlariga 
qarab turli xil asarlar ishlatilishi mumkin: I.Xurginaning “Qizil qiz” 
hikoyasi (oʻz-oʻzini qadrlashning ortishi), G.Uspenskiyning “Toʻgʻri” 
(ichki resurslarni faollashtiruvchi) hikoyasi, roman “Men sakrab oʻtishim 
mumkin”, “Koʻlmaklar” yoki A. Marshall tomonidan yozilgan “Toʻsiq” 
hikoyasi (qiyinchiliklarni yengish uchun bemorlarning kayfiyatini 
koʻtarish), A Grinning “Qizil yelkanlar” (oʻz qo’llari bilan 
moʻjizalaryaratish kayfiyati), F. lskanderning “Avtoritet” hikoyasi (ota-
onalar uchun qoʻllanma sifatida) E.Porterning “Polliyanna” hikoyasi 
(ijobiy munosabatni oʻrgatish). 
■ 
Aforizmlar toʻplamlari (aqliy faoliyatga tartib keltiradi). 
■ 
Folklor (xalq donoligidan psixoterapevtik zaryad olish uchun). 
■ 
Ertaklar (bolalar bilan ishlashda) 
Yoʻnaltirilgan oʻqishning psixoterapevtik taʻsirining asosiy 
mexanizmlari: asar qahramoni bilan tanishish, hamdardlik, hissiy 
boʻshashish, oʻz qadr-qimmatini normallashtirish, munosabat va xatti- 
harakatlarining oʻzgarishi, optimizimni uygʻotish, qaygʻuli fikrlardan 

---

42 
chalgʻitish, jismoniy azob-uqubatlarni yengishga yordam beradi. 
Asardagi personajlar yoki feʻl-atvorning tasodifiyligi, aksincha taʻsir 
koʻrsatadi, shu tufayli inson oʻzini yanada keskinroq tushunadi. 
E.Uspenskiy, N.Nosov, V.Dragunskiyning hikoyalari (hissiy 
zavq manbai boʻlib xizmat qiladi va kayfiyatni optimallashtiradi), M. 
Burnoning “Nodir kitoblar zali” (yolgʻiz odamlarga yordam berish) 
A.Gertsenning «oʻtmish va fikrlar» (tinchlanish uchun), L.Tolstoyning 
“Ivan Ilichning oʻlimi” (kasallik va o`limni qabul qilish) B. Datesning 
“Yoʻqotgandan keyingi tong” qo`llanmasi (oʻz-oʻziga yordam berish).