Mundarija kirish; Art terapiya tushunchasi va mohiyati

Art terapiyani qoʻllash sohalari 
Sanʻatning oʻzi shifobaxsh taʻsirga ega, art terapiya bu kuchni 
maʻlum bir muammoga yoʻnaltirish va uni toʻgʻri qoʻllash imkonini beradi. 
Muzey makonidagi art terapiya shaxsiy rivojlanish va ijodiy salohiyat 
vositasi sifatida qaraladi: asosiy usullar sublimatsiya va transformatsiyadir. 
Mutaxassis bemorlarning idrokiga ishonishlariga va oʻz ijod mahsullarini 
mustaqil ravishda, shuningdek, guruh bilan birgalikda oʻrganishlariga 
yordam beradi. Terapevtik maqsadlar birinchi navbatda qoladi, ijodiy 
maqsadlar ikkinchi darajali ahamiyatga ega va psixoterapiyaning asosiy 
usullariga qoʻshimcha sifatida qabul qilinadi, bu ham art terapiyani oʻz 
ichiga oladi. Uning usullaridan biri transfer deb ataladi - bemor asta-sekin 
vizualizatsiya orqali ichki dunyosini bilishga oʻtadi. Mashqlarning baʻzilari 
guruhda birgalikda ishlashni o`z ichiga olib, uni amalga oshirishga 
koʻmaklashadi. 

---

Art terapiyaning maqsadlariga kelsak, ular juda xilma-xildir: oʻz- 
oʻzini bilish, oʻz-oʻzini ifodalash, shaxsning ichki integratsiyasi, tashqi 
haqiqat bilan integratsiya, shaxsiy tajribani kengaytirish. Spontan 
modellashtirish yoki rasm chizish art terapiyaning asosiy vositalari boʻlib, 
ular muzey ishlarida ham qoʻllaniladi. Tasviriy ijod - fantaziya va 
voqelikning sintezini taʻminlovchi eng yaxshi vosita boʻlib, unga kattalar 
yoki bolalar sanʻat yordamisiz erishishi qiyin. Psixoterapiyaning bu 
sohasidagi ikkinchi muhim tushuncha sublimatsiyadir. Ongsiz instinktlar 
va iqrorliklarni sanʻat orqali ifodalashdan iborat: 
• 
sanʻat terapiyasi turli his-tuygʻular va hissiyotlarni, asosan, 
ijtimoiy jihatdan maqbul, agressiv tarzda ifodalash imkoniyatini beradi. 
Rangtasvir yoki modellashtirish bu maqsad uchun eng xavfsiz va eng mos 
variantlardir; 
• 
davolash jarayonini tezlashtirish uchun qoʻshimcha vosita 
sifatida ishlatiladi. Ichki nizolar ogʻzaki psixoterapiya paytida suhbatga 
qaraganda vizual tasvirlar orqali osonroq ifodalanadi. Noverbal shakllar 
barcha cheklovlarni va ongli senzurani olib tashlaydi; 
• 
davolash jarayonida interpretatsiya va diagnostik ishlar uchun 
asos yaratadi. Ish mazmuni va uslubi terapevtga bemor haqida koʻp 
maʻlumot olish imkonini beradi. bundan tashqari, bemor oʻz ishini talqin 
qilish paytida ichki nizolar haqida gapirishi mumkin; 
• 
sanʻat terapiyasi, yoʻqotish, travma, qoʻrquv va boshqalar kabi 
hayotdagi baxtiz hodisalar bilan ifodalangan his-tuygʻular va fikrlar bilan 
ishlash imkonini beradi. Baʻzan noverbal vositalar kuchli his-tuygʻular va 
eʻtiqodlarni ochib beradigan va aniqlashtiradigan yagona samarali 
vositadir; 
• 
his-tuygʻularga nisbatan zehnlilikni mustahkamlash va 
rivojlantirish, 
• 
oʻz-oʻzini nazorat qilish va ichki tartib hissini targʻib qiladi; 
• 
art terapiya yashirin isteʻdod va qobiliyatini oshkor qilishga 
yordam beradi. 
Bundan tashqari, sanʻat terapiyasida psixoterapevtik taʻsir omillari 

---

50 
taʻkidlangan; 
• 
badiiy ifoda omili - mijozning oʻz asaridagi his-tuygʻulari, 
ehtiyojlari va fikrlarini mujassamlashtirish, turli badiiy materiallar va 
badiiy tasvir bilan oʻzaro aloqa qilish tajribasi; 
• 
psixoterapiya munosabatlari omili - mijoz-terapevt-guruh 
munosabatlari dinamikasi (oʻtkazuvchanlik va kontrtransferensiya), 
proyeksiya, shaxsiy tajriba taʻsiri; 
• 
talqin va ogʻzaki fikr-mulohazalar omili - materialni (ijod 
jarayoni va natijasi) hissiy darajadan anglash darajasiga, maʻnolarni 
shakllantirish darajasiga oʻzgartirish, tarjima qilish. 
Terapevtik guruh rahbari uni barcha kerakli materiallar bilan 
taʻminlaydi va badiiy ijodni ragʻbatlantirish uchun maksimal sadoqatni 
koʻrsatadi. Xona oʻyinlar oʻtkazish olish uchun yetarlicha katta boʻlishi 
kerak. Guruh rahbariga kelsak, u ,albatta, psixoterapiya sohasida 
mutaxassis boʻlishi va ayni paytda, hech bolmaganda sanʻatni tushunishi 
kerak. Baʻzi sanʻat terapiyasi markazlarida bu turli odamlar tomonidan 
amalga oshiriladi; boshqalarida bu pozitsiyalar bir-biriga birlashtiriladi va 
guruh rahbari ham psixoterapevt, ham sanʻat tanqidchisini oʻzida 
birlashtiradi. Rahbarning asosiy roli - art terapiya ishtirokchilarining ijodini 
targʻib qilish; bunday guruhlardagi koʻrsatmalar ularning his-tuygʻulariga 
toʻliq taslim boʻlish va oʻz ishlarining badiiyligidan tashvishlanmaslikdir. 
Badiiy terapiya sinflarining tuzilishi ikkita asosiy blokdan iborat: 
birinchisi - noverbal, ijodiy. Darsning bu qismida asosiy maqsad oʻz- oʻzini 
ifodalash boʻlib, u tasviriy faoliyat bilan ragʻbatlantiriladi. 
Ikkinchi qism apperseptiv va verbaldan tuziladi. Darsning birinchi 
qismini ogʻzaki muhokama qilish, tasvirlarni sharhlashdan iborat. Art 
terapiya davomida baholanadigan mezonlar insonning oʻzini qanday 
ifodalashi, aynan nimani ifodalashi, qanday shakl tanlashi va shaxsga yoki 
umuman guruhga qanday taʻsir koʻrsatishidir. 
Art terapiya kontekstida badiiy faoliyatni sanʻat nazariyasi yoki 
hunarmandchiligi kontekstida oʻrgatilganidan farqli ravishda spontan deb 
atash mumkin; bunday faoliyat, albatta, rejalashtirilgan va tashkil etiladi. 

---

Sanʻat yordamida davolanish uchun insonni rasmda tasvirlash jarayoni 
muhim ahamiyatga ega, natijada psixoterapevtga shaxsning ichki 
nizolarining mohiyatini tushunishga yordam beradi. Sessiyaning bu 
bosqichida rahbarning roli oʻz-oʻzidan impulslarni ichki his-tuygʻularni 
ilodalashga undash va guruh aʻzolarini oʻz ishlarining badiiyligidan xavotir 
olmaslikka koʻndirishdan iborat. 
Sanʻat terapiyasi qoʻllaniladigan bir necha sohalarni ajratish odatiy 
holdir, avvalo, bu har qanday muassasa yoki dasturlarga bogʻliq boʻlmagan 
individual, guruhli yoki oilaviy terapiyadir. Sanʻat terapiyasining dastur 
ilovalari maxsus konsalting, psixiatriya muassasalarida yaratilgan ijtimoiy 
markazlarda amalga oshiriladi. 
Sanʻat terapiyasini qoʻllashning uchinchi sohasi, ehtimol, bugungi 
kunda eng mashxur va keng tarqalgan. Ushbu turkumda umumiy taʻlim 
maktablari, bolalar bogʻchalari, internatlar, nogiron bolalar uchun 
sinflarda, bolalar ijod markazlari, qiyin ijtimoiy sharoitlarda yashayotgan, 
oqibatda hissiy muammolar va ijtimoiy moslashishda muammolari bor
o`smirlarni oʻz ichiga oladi. Bu maydon oʻz makoniga nisbatan yaqinda 
tomoshabinlar bilan ishlashning shunday usulini kiritgan muzeyni ham oʻz 
ichiga oladi. Muzey dasturlari yuqorida sanab oʻtilgan guruhlar uchun, 
shuningdek, giyohvandltk kabi turli xil narkomaniya turlariga ega boʻlgan 
kishilar uchun moʻljallangan. 
Umuman, muzeyni namoyish uchun maxsus muhit deb aytish 
mumkin, tarixiy, badiiy merosni saqlash, insoniyatning hissiy tajribasi, 
tasviriy sanʻatning ramziy tilida ifodalangan. Muzey har birida aniq 
rivojlanish muammolari bor bolalar, oʻsmirlar, ogʻir sharoit yoki jismoniy 
nogiron odamlar, keksa odamlarni qamrab oladi. Hozirgi vaqtda muzey art 
terapiyasi insonning hissiy, aqliy va shaxsiy rivojlanishida ijobiy 
oʻzgarishlarga erishish uchun tasviriy sanʻat va muzey muhiti 
imkoniyatlaridan foydalanadigan psixologik ish usuli sifatida qabul 
qilinadi. 
Muzey badiiy terapiya dasturlarining samaradorligi psixologik va 
estetik muammolarni har tomonlama hal etish orqali taʻminlanadi. 

---

52 
Jahon muzeylari orasida Rus muzeyi art terapiya dasturlari 
maqtovga sazovor.