Mundarija kirish; Art terapiya tushunchasi va mohiyati

Avstraliya 
Milliy 
galereyasida 
altsgeymer 
kasalligiga chalinganlarga sanʻat orqali farovonligini oshirishga va ijtimoiy 
izolyatsiyani yengishga yordam beradigan mashgʻulotlar amalga oshiriladi. 
Sanʻat va Demans dasturi taʻsirlanganlarning turmush farovonligini 
yaxshilashga va ularga ijtimoiy izolyatsiyani yengishiga yordam beradi, bu 
koʻpincha xotirani yoʻqotish va chalkashliklarning rivojlanishi bilan birga 
keladi. 
Malakali oʻqituvchilar va tarbiyachilar haftalik ekskursiyalar 
davomida galereya atrofidagi kichik guruhlarga rahbarlik qiladilar, unda 
ishtirokchilar badiiy asarlarni muhokama qilishlari va oʻzlarining ijodiy 
ilhomlarini topishlari tavsiya etiladi. 
Besh kishidan iborat guruhlar har bir badiiy asarni muhokama qilish 
uchun 10 daqiqa vaqt sarflaydilar. Dastur koordinatori Adriane Boagning 
maqsadi intellektual ragʻbatlantirish orqali ishtirokchilarning hayot sifatini 
yaxshilash hisoblanadi. 
Oʻqituvchi badiiy asarlar toʻgʻrisida hayajonli suhbatlar olib 

---

53 
borishga yordam beradi. 
Muzey xodimlari nimani koʻrsatmoqchi boʻlsa, demans kasalligi 
boʻlgan odamlar ham uni oʻrganish qobiliyatiga ega boʻla olishadi. 
Kanberrada dastur keksa yoshdagi parvarishlash xizmatlari va 
qariyalar uylari, shu jumladan, Kanberraning Goodvin keksa yoshdagi 
parvarishlash xizmatlari bilan hamkorlikda amalga oshiriladi 
Bu yil galereya hattoki ekskursiyalarda IPadlarni taqdim etdi, 
shuning uchun ishtirokchilar selfi suratga olishlari va keyinchalik 
oʻzlarining eskizlarini chizish uchun rasm ilovasidan foydalanishlari 
mumkin edi. 
ANIKUSHINNING USTAXONASI 
Bu nafaqat XX asrning taniqli Sankt-Peterburg haykaltaroshi Mixail 
Konstantinovich Anikushinning memorial muzeyi, balki zamonaviy oʻquv 
va ijod markazidir. Eng qiziqarli jihat, albatta, har bir muzeyda ruxsat 
etilmagan eksponatlarga teginish imkoniyati mavjud. Bu yerda 
yodgorliklar qanday yaratilganligi haqida bilib olishingiz mumkin: 
qogʻozdagi esksizning paydo boʻlishidan boshlab bronzaga quyish uchun 
tayyor namunani yuborishgacha boʻlgan jarayon aks etadi 
Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun “Sehrli palitra” muzey- 
pedagogik dasturi mavjud. Muzeyning “Sehrli palitra” pedagogik dasturi 5-
7 yoshdagi maktabgacha yoshdagi bolalarning badiiy va estetik 
tarbiyasining bir qismidir va doimiy xarakterga ega. Ulyanovsk shahridagi 
muzey eksponatlari asosida ishlab chiqilgan ushbu dastur maktabgacha 
tarbiya oʻqituvchilari, shuningdek, oʻz faoliyatini maktabgacha yoshdagi 
bolalar bilan olib boruvchi muzey xodimlari uchun foydali boʻladi. 
Bolalar tabiat goʻzalligiga, musiqiy ohangga va rasmga teng 
darajada sezgir, chunki har bir bola tugʻma rassom, musiqachi va shoirdir, 
yorqin va isteʻdodli tarzda yaratishga qodir. Buning uchun ishonch va 
tushunishga asoslangan qulay muhitini yaratish kerak. Ushbu maqsadga 
erishish uchun maktabgacha yoshdagi bolaning shaxsini sanʻatning estetik 
qadriyatlari bilan tanishtirish, mustaqil ijodiy faoliyatda uning qobiliyatlari 

---

54 
va oʻzini namoyon etishini shakllantirish kerak. 
Agar umuminsoniy estetik qadriyatlarga ega boʻlgan sanʻatning har 
xil turlarini idrok etish orqali har bir bolaning ijodiy salohiyatini 
kuchaytirish va unda axloqiy tamoyillarni shakllantirish uchun maqbul 
shart-sharoitlar yaratilsa, maqsadga toʻliq erishish mumkin. Bu holda 
taʻlim komponenti bu tasviriy sanʻat, arxitektura, musiqa, tabiat va insoniy 
munosabatlar misolidan foydalanib, bolaning estetik tabiati va uygʻunlikni 
tushunishdagi hissiy-ijobiy munosabati hisoblanadi. 
Maktabgacha yoshdagi bolaning shaxsini estetik shakllantirish 
muammolarini amalda hal qilish zarurligini anglash, shahar va madaniy 
muassasalardagi muzey koʻrgazmalarining imkoniyatlarini inobatga olgan 
holda, insonning barkamol rivojlanishining asosiy nazariyalariga 
asoslangan oʻz dasturlarini yaratishda boshlangʻich nuqta boʻlib xizmat 
qildi. Muzey ekspozitsiyasi pedagogik taʻsirning kuchli vositasi sifatida 
Ulyanovsk shahridagi koʻplab maktabgacha taʻlim muassasalari 
amaliyotida keng qoʻllaniladi. Bolalar bogʻchalari shahardagi muzeylar 
bilan shartnoma asosida yaqindan ishlaydi. 
Muzey tarkibiy qismi bogʻchalari uchun umumiy qabul qilingan 
pedagogik dasturlarni takrorlamasdan, tasviriy sanʻatni tushunishda ham, 
tasviriy madaniyatni shakllantirishda ham ularning imkoniyatlarini sezilarli 
darajada kengaytiradi. Taʻlim tadbirlari bolalar bogʻchasida ham, shahar 
muzeylarida ham oʻtkazilib, bu muzey pedagogikasi metodologiyasi va 
tamoyillaridan taʻlim jarayoniga individual yondashishga asoslanadi. 
Estetik tarbiya vazifalarini amalga oshirish vositalari sifatida 
quyidagilar aniqlandi: 
1. 
Sanʻatning barcha turlari (tasviriy, arxitektura, haykaltaroshlik, 
musiqa, raqs, teatr, dizayn, xalq sanʻati). 
2. 
Atrofidagi haqiqat, shu jumladan tabiat. 
3. 
Maktabgacha yoshdagi bolalarning amaliy badiiy va ijodiy 
faoliyati. 
Buning uchun bir-biriga bogʻlangan toʻrtta blok ajratilgan: 
• 
Alohida nomdagi muzey-pedagogik dasturida ajratilgan “Sehrli 

---

55 
palitra” vizual va ijodiy faoliyat bloki. 
• 
“Ustozlar shahri” konstruktiv va ijodiy faoliyat bloki. 
• 
“Musiqiy mozaika” musiqiy-ritmik faoliyat bloki. 
• 
“Litsey” teatr va oʻyin faoliyat bloki. 
Bloklar dasturning asosiy talablarini hisobga olgan holda va 
mintaqaviy tarkibiy qism sifatida ajratilgan, chunki madaniy va tarixiy 
qadriyatlar badiiy va estetik rivojlanish masalalarini hal qilishda yordam 
beradi. Taqdim etilgan bloklarning har biri oʻz maqsadi va oʻquv 
maqsadlariga ega. Taʻlim birgalikdagi mashgʻulotlarda va bolalar bilan 
ishlashning individual va kichik guruhlarida boshlanadi. 
Katta yosh guruhlaridan boshlab tadbirlarning bir qismi muzey 
maydoniga oʻtkaziladi. Tayyorlov guruhida mashgʻulotlar faqat 
muzeylarda (Badiiy muzey, Simbirsk-Ulyanovsk shaharsozlik va 
arxitektura muzeyi, Rerix maʻnaviy madaniyat markazi, S.T.Aksakov 
nomidagi viloyat bolalar va oʻsmirlar kutubxonasi, Xalq ijodiyoti muzeyi, 
koʻrgazma zali) oʻtkaziladi, eksponatlar, modellar va boshqa muzey 
materiallaridan foydalaniladi. Maktabgacha taʻlim muassasida material 
boshqa sanʻat asarlaridan namuna sifatida (plakatlar, fotosuratlar, 
jurnallardan 
parchalar, 
otkritkalar 
va 
boshqalar) 
foydalanib, 
umumlashtiradi. 
Mintaqaviy sanʻat muzeyi bilan birgalikda yetarlicha ishlab 
chiqilgan va sinovdan oʻtgan asosiy bloklardan biri bu «Sehrli palitralar» 
rasmlar va ijodiy faoliyat bloki hisoblanadi. 
“Sehrli palitralar” muzey-pedagogik dasturining maqsadi - rasmning 
janrlari va oʻzining vizual faoliyati orqali bolaning - maktabgacha 
tarbiyachining ijodiy shaxsiyatini shakllantirish. 
Maqsaddan kelib chiqib, dasturning estetik tarbiyasi vazifalari 
quyidagilarga ajratilgan: 
• 
har bir maktabgacha tarbiyachini muzey koʻrgazmalarida tasviriy 
sanʻat asarlari bilan tanishish asosida barkamol rivojlantirish; 
• 
ijodiy faollikni uygʻotish va sanʻatning turli turlarni idrok etish 
koʻnikmalarni rivojlantirishga hissa qoʻshish; 

---

56 
• 
tasviriy sanʻat tilini uning oʻziga xosligini rivojlantirish orqali 
tushunishga hissa qoʻshish; 
• 
turli xil koʻrgazmali qurollardan foydalanish orqali amaliy 
koʻnikmalarni rivojlantirish. 
Ushbu vazifalarni amalga oshirish turli xil sanʻat turlarining 
bolaning badiiy va ijodiy salohiyatni rivojlantirishga integratsiyalashgan 
taʻsiri. Shuningdek, ularning amaliy mashgʻulotlarda bolaning tasvir 
texnikasi mahoratiga optimal taʻsir koʻrsatishi bilan hal qilinadi. 
Koʻp yillar davomida Radishchevskiy muzeyi xodimlari turli 
yoshdagi va toifadagi bolalar bilan muzey-pedagogik ishlarni olib 
borishmoqda. Unda ijtimoiy va jismoniy imkoniyati cheklangan bolalar va 
oʻspirinlar uchun dasturlar muhim oʻrin tutadi. Ushbu dasturlardan biri 
“Kamalakka teginish” 2010-2011-yillarda Severstal koʻmagida muzeyda
o`tkaziladi. 
Soʻnggi paytlarda esa butun dunyoda art terapiya uslubiga katta 
eʻtibor berilmoqda. Art terapiya “badiiy ijod orqali davolash” yoki 
«sanʻatni terapevtik omil sifatida ishlatish» degan maʻnoni anglatadi. 
Art-terapiyaning asosiy maqsadi - oʻzini namoyon qilish va oʻzini- 
oʻzi bilish qobiliyatini rivojlantirish orqali shaxsni uygʻunlashtirish. 
Sanʻatdan foydalanishning ahamiyati shundaki, u turli xil tuygʻularni 
oʻrganish va ularni ramziy darajada ifoda etish uchun ishlatilishi mumkin. 
Muzey art-terapiyasi - bu insonning hissiy, intellektual va shaxsiy 
rivojlanishida ijobiy oʻzgarishlarga erishish uchun tasviriy sanʻat va muzey 
muhitidan foydalanish uchun ulkan imkomyatlarga ega boʻlgan 
innovatsion usul. 
Ikkinchi yoʻnalish vakillari terapiya uchun professional 
ijodkorlarning tayyor sanʻat asarlaridan (rasmlar, haykaltaroshlik, musiqa) 
foydalanadilar. Asosiy davolovchi omil - bu ishlarning yuqori darajasi va 
shunga mos ravishda ularda kodlangan yuqori darajadagi tajribalar 
hisoblanadi. 
Zamonaviy art terapiya ikki turga boʻlinadi - ekspresiv va taʻsirchan. 
Ichki manbani ochib beradigan ekspresiv art-terapiya insonning mustaqil 

---

57 
ijodidan foydalanadi. 
Badiiy asar bilan tanishgan odam nafaqat boshqa shaxsning ichki 
dunyosi va tajribasini kashf etadi, balki uning his-tuygʻularini, muzey 
eksponatlarini bevosita idrok etishidan kelib chiqadigan his-tuygʻularni 
ham tan oladi. 
Art terapiya mashgʻulotlarida har qanday odam ham kattalar, ham 
bolalar ishtirok etishi mumkin. Ushbu ish undan sanʻat uchun maxsus 
mahorat va koʻnikmalarni talab qilmaydi. 
Badiiy amaliyot boshqa maqsadga xizmat qiladi. Uning psixologik 
muammosiga asoslanib maʻlum bir bolaga yordam berish muhimdir. Ijod - 
bu nafaqat faoliyat, balki bu bolaning ichki va tashqi dunyosida oʻchmas iz 
qoldiradigan yoʻldir.