Mundarija: kirish bob sharq adabiyotida lirik janrlarning paydo bo‘lishi va taraqqiyoti

11-13-asr boshlari eron tilidagi adabiyot. Professional adabiyot
11-13-asr boshlarida G‘aznaviylar va Saljuqiylar davlatlarining markazlashuvi va adabiyotning rivojlanishi. Tarkib va ​​shakllarning xilma-xilligi. 11-13-asrlar fars tilidagi adabiyotning asosiy janr va uslub tendentsiyalari. Hamsa-beshlik janr shaklining shakllanishi (Nizomiy, XII asr). Sevgi va falsafiy lirikaning rivojlanishi. Qasida va g‘azalning xususiyatlari, mumtoz xususiyatlari. Adabiyot tilini demokratlashtirish, hayotiylik va folklor an’analari. Axloqiy va estetik o‘zaro bog‘liqlik muammosining o‘ziga xos xususiyatlari (adab – axloq, edebiet – adabiyot). Rudakiy, Sanoiy, Firdavsiy, Nizomiy, Sa’diy, Jomiy, Rumiylar moslashuvchan, nozik axloq, yuksak badiiy mahorat sohiblaridir.
11—13-asrlar fors tilidagi adabiyotning asosiy yoʻnalishlari. Sud va suddan tashqari (bid'atchi va erkin fikrlovchi) adabiyotlar. Adabiyotda sinfiy qarama-qarshiliklarning aksi va boshlanishi adabiy yo‘nalishlar, maktablar. Bidat va erkin fikrlash tendentsiyalarining kuchayishi.
Sud (professional) adabiyotining shakllanishining ijtimoiy-tarixiy shartlari. Saroy shoirlari (hukmdorlar mahkamalarida ishlaydigan). Shoirlarning maxsus tashkiloti (zamonaviy Yozuvchilar uyushmasining prototipi) devon (to‘plam) hisoblanadi. Divanni tashkil qilishda hunarmandchilik do‘konining printsipi. Yosh shoirning divanda ko‘tarilish qadamlari. O‘z davrining asosiy fanlari - falsafa, astronomiya, astrologiya, tarix, tibbiyot, versifikatsiya nazariyasi, ilohiyot terminologiyasi va boshqalarni o‘rganish zarurati; oldingi shoirlarning o‘n minglab she’rlarini yoddan bilish. Yosh shoirning mahorat sinovi sifatida taqlid (ostaz) misralar yaratish an’analari. Keyingi bosqich - individual she'riyat, professionallik. Devon boshlig‘i “ustaxona” ustasi, ostaz “shoirlar shohi” – senzor, bu tashkilot shoirlari ijodining qonun chiqaruvchisi. Mahkamalarda barcha shoirlarga yagona talablar, an’analar davomiyligi va mustaqil ijodiy yo‘nalish va maktablarni shakllantirish.
G‘aznaviylar maktabi. Turk Mahmud G‘azneviy (999-1030) davrida adabiyot rivoji. Unsuri- G‘aznaviylar maktabining "shoirlar shohi", saroy qo‘shiqchisi. Unsurining sevgi qo‘shiqlari; Rudakiy anʼanalari va unsuriy sheʼriyatida xalq qoʻshig‘i ijodi poetikasi. (“Og‘zi gulbargday”, “Qarg‘a lochinga dedi”, “Noloyiq ekaningga hayron bo‘lma...”). Unsuriyning “Vamik va Azra” she’ri.
Farruxi.(1037-yilda vafot etgan) va Manuchixriy (1041-yilda vafot etgan) g‘aznaviylar maktabi shoirlaridir. Farruha ijodida shaxsiy va ijtimoiy motivlarning kuchayishi. (“Vatan shu qadar yorug‘”, “Dedim: “Uch bo‘sayam””, “Samarqandning chaqnashini ko‘rdim”). folklor bilan aloqadorligi.
Manuchihri- g‘aznaviylar maktabining uchinchi shoiri. Uning asarida bid'at motivlari ("Oltin ruhing", "Chadirda yashovchi, chodirga borish vaqti keldi ..."). Sharobni ulug‘lash, dunyoviy lazzatlar. ("Men o‘lsam, tanamni eng qizil sharob bilan yuving ..."). Saroy shoirining vazifalaridan norozilik sabablari.