Mundarija Kirish Fransiya jahon urushi yillarida

Fransiya jahon urushi yillarida
Birinchi jahon urushi (28-iyul 1914 — 11-noyabr 1918) — odamzod tarixidagi eng yirik qonli urushlardan biridir.
Urushning rasmiy sababi Saraevo voqealari sabab boʻlgan, bu yerda 28-iyun 1914-yili oʻn toʻqqiz yoshli serbiyalik millatchi, student Gavrilo Princip tomonidan Avstriya-Vengriya imperiyasi taxti vorisi Franz Ferdinand va uning rafiqasi Sophie Chotek oʻldirilgan.
Birinchi jahon urushida qatnashgan mamlakatlar ikkita harbiy-siyosiy guruhga boʻlingan:
Toʻrtlar ittifoqi: Germaniya imperiyasi, Usmoniylar imperiyasi, Avstriya-Vengriya imperiyasi va Bolgariya Qirolligi.
Antanta: Rossiya imperiyasi, Fransuz Respublikasi, Britaniya imperiyasi.
Birinchi jahon urushida dunyoning 38 davlati ishtirok etdi. Ularda 1,5 mlrd. dan ortiq aholi yashar edi. Urushga 74 mln. ga yaqin kishi safarbar etildi. Jami 10 mln. kishi oʻldirildi, 20 mln kishi esa yarador bʻoldi. Bundan tashqari, juda koʻp kishilar kasallik va ochlikdan oʻlib ketdi. Birinchi jahon urushida uning asosiy ishtirokchilari boʻlgan davlatlar oʻz milliy boyliklarining uchdan bir qismini yoʻqotdilar.^[1]
Birinchi jahon urushi tufayli Rossiya imperiyasida Fevral va Oktabr inqiloblari va Germaniya imperiyasida Noyabr inqilobi boʻlib oʻtdi. Rossiya imperiyasi, Avstriya-Vengriya imperiyasi, Usmoniylar imperiyasi va Germaniya imperiyasi urush tufayli yoʻq boʻldi.
Maginot chizig’i (1930)
Birinchi jahon urushining^[5] mashhur qo'mondoni Jozef Joffre^[6] Germaniyaning navbatdagi bosqinini imkonsiz qiladigan mustahkam mudofaa chizig'ini o'ylab topdi. Fransiya harbiy vaziri Andre Maginot^[7] qurilishni boshlagan (1930) va istehkom uning nomi bilan atalgan edi. Natijada keng va murakkab mudofaa tizimi paydo bo'ladi. Bu mudofaa istehkomlarning oxirgisi emas edi - bu Gitlerning^[8] tashvishlanishiga arzidigan yanada kattaroq Atlantika devori edi. Fransiya o'z qirg'oqlari bo'ylab va Shimoliy Afrika yerlarida mudofaa qurdi. [Kaufmann] Bu ulkan mudofaa tizimi edi, ularning aksariyati yer ostida qurilgan. Bomba o'tkazmaydigan artilleriya qutilarini himoya qiluvchi tankga qarshi o'rindiqlar va hap-dori qutilari bilan bir-biriga bog'liq bo'lgan uchta mustahkamlangan tizinlari bor edi. Ushbu beton va po'latdan yasalgan joylar Lyuksemburg va Shveytsariya o'rtasidagi hududlarda cho'zilgan. Artilleriya joylashgan hudud va o'zaro bog'langan kuchli nuqtalar nemis bosqinini to'xtatish uchun mo'ljallangan edi. Maginot chizig’i tarixga ulkan harbiy muvaffaqiyatsizlik sifatida kirdi. Negaki bu aslida, bu nemislarning yorib o'tishiga to'sqinlik qildi, ammo nemislar uni aylanib o'tishdi. Maginot nemislarni aylanib o'tishga majbur qilgan bo'lsa-da, unga sarflangan xarajat Fransiya uchun judayam qimmatga tushgan edi. U 7,000 million frankga tushdi va Fransiya mudofaa xarajatlarining katta qismini talab etgan edi. Fransuz harbiy amaldorlarining rejalariga ko’ra Maginot chizig'ining shimolidagi kuchli o'rmonli va tepalikli hudud bo'lgan Ardenlar hududidan tanklar o'tolmasligiga, shuning uchun uni osongina himoya qilish mumkinligiga ishonishdi. Ehtimol, Maginot chizig’ining eng katta zaif tomoni xarajatda edi. Fransiya bunga shunchalik ko'p pul sarfladiki, u hatto kuchli mudofaa chizig'i orqasida mudofaasida turuvchi uchun zarur bo'lgan havo kuchlari, mobil zirh va piyoda askarlarini e'tiborsiz qoldirdi, ya’ni ularga mablag’ kam sarflandi. Bu, albatta, juda muhim edi, chunki Maginot chizig’i hech qachon oxiriga yetmagan, qurilish tugallanmagan, Maginot chizig’ini yanada davom ettirish rejalari mavjud bo’lgan. Shunday qilib, Maginot chizig’i Belgiya^[9] davlati chegarasida to'xtaydi.
Fransiya Birinchi jahon urushida g'alaba qozongan bo'lsa-da, bu juda qimmatga tushdi. Siyosiy muhit tobora bo'linib bordi. Millatchilik, sotsialistik pasifizm, antisemitizm, ksenofobiya va boshqa siyosiy mavzular urushdan keyingi siyosiy maydoniga chiqadi. O'ta o'ng va fashistik partiyalar paydo bo'ldi, garchi ular ko'plab kichik partiyalar orasida bo'linib ketgan bo'lsalar ham. So'l partiyalarning ahamiyati ortib bordi va saylovlarda sezilarli muvaffaqiyatlarga erishdi. 1930-yillardagi depressiya siyosiy ziddiyatlarni yanada kuchaytirdi. Leon Blum^[10] boshchiligida bir muddat Xalq fronti hukumati tuziladi.