Mundarija kirish I bob. Afshorlar davlatining tashkil topishi va shakllanishi

Kurs ishining hajmi. Kurs ishi kirish, 2 ta bob, 4 ta paragraf, xulosa, foydalanilgan manbalar va adabiyotlar ro‘yxatidan iborat bo‘lib, Kurs ishi umumiy 30 betni tashkil etadi.
I BOB. AFSHORLAR DAVLATINING TASHKIL TOPISHI VA SHAKLLANISHI.
1.1.Erondagi siyosiy vaziyat va o`zaro urushlar.
Afshariylar shuningdek, Afsharidlar imperiyasi— Eronning shimoli-sharqidagi Xuroson viloyatida turkman afshor qabilasi tomonidan tashkil etilgan Eron imperiyasi, Eron(Fors)da hukmronlik qilgan. Davlatni XVIII asr o‘rtalarida afshoriylar sulolasi boshqargan. Bu sulolaga 1736-yilda Safaviylar sulolasining so‘nggi vakilini taxtdan ag‘dargan va o‘zini Eron shohi deb e’lon qilgan yorqin harbiy sarkarda Nodirshoh asos solgan. Nodirshoh hukmronligi davrida Eron Sosoniylar imperiyasidan keyingi eng yuqori darajaga yetdi. U o'zining eng yuqori cho'qqisida hozirgi Eron, Armaniston, Gruziya, Ozarbayjon Respublikasi, Shimoliy Kavkazning bir qismi (Dog'iston), Afg'oniston, Bahrayn, Turkmaniston, O'zbekiston va Pokistonni hamda Iroq, Turkiya, Birlashgan Arab Amirliklari va Ummonning bir qismini nazorat qilgan. Oʻlimidan soʻng imperiyasining katta qismi Zandlar, Durroniylar, Gruzinlar va Kavkaz xonliklari oʻrtasida boʻlinib ketgan boʻlsa, Afshoriylar hukmronligi Xurosondagi kichik mahalliy davlat bilan chegaralangan edi. Nihoyat, Afsharidlar sulolasi 1796-yilda Og'a Muhammad Xon Qojar tomonidan ag'darib tashlandi, u yangi mahalliy Eron imperiyasini o'rnatdi va yuqorida aytib o'tilgan bir nechta mintaqalar ustidan Eron hukmronligini tikladi. Bu sulola Nodir mansub Eron shimoli-sharqidagi Xurosondan kelgan turkman afshor qabilasi nomi bilan atalgan.<sup>1</sup> Afsharlar dastlab Turkistondan Ozarbayjonga (Eron Ozarbayjoni) XIII asrda ko‘chib kelganlar. XVII asr boshlarida Buyuk Abbos oʻz davlatining shimoliy-sharqiy chegaralarini oʻzbeklardan himoya qilish uchun koʻplab afshorlarni Ozarbayjondan Xurosonga koʻchirdi, shundan soʻng afsharlar bu hududlarga joylashdi. Nodir afshorlarning Qereqlu urug`iga mansub edi.² Nodir Shoh (Nadr Quli sifatida) Xurosonning afshor qabilasidan boʻlgan kamtarona yarim koʻchmanchi oilada tugʻilgan u yerda mahalliy sarkarda boʻlgan. Uning hokimiyat sari yoʻli 1722-yilda Gʻilzay Mir Mahmud Xoʻtaki zaiflashgan va parchalanib ketgan Safaviy shohi Sulton Husaynni taxtdan agʻdarganidan boshlandi. Shu bilan birga Usmonli va Rus qoʻshinlari Eron yerlarini egallab oldilar. Rossiya Eronning Shimoliy Kavkaz va Zakavkazdagi Kavkaz hududlarini, shuningdek, Shimoliy Eronning shimoliy qismini rus-fors urushi bilan egallab oldi, qo'shni Usmonlilar esa g'arbdan bostirib kirdi. 1724-yilgi Konstantinopol shartnomasiga ko‘ra, ular bosib olingan hududlarni o‘zaro bo‘lib olishga kelishib oldilar. Narigi tomonda Nodir Sulton Husaynning oʻgʻli Tahmasp II bilan qoʻshilib, Gʻilzay afgʻonlariga qarshi qarshilik koʻrsatishga boshchilik qildi, ularning yetakchisi Ashrafxonni 1729-yilda poytaxtdan osongina haydab chiqardi va taxtga Tahmaspni oʻtkazdi. Nodir Usmonlilar va Ruslardan boy berilgan yerlarni qaytarib olish va Eronda Eron gegemonligini tiklash uchun kurashdi. U sharqda Ghilzaiylar bilan jang qilganda, Tahmasp Kavkazda halokatli yurish olib bordi, bu Usmonlilarga g'arbda yo'qotilgan hududlarning katta qismini qaytarib olishga imkon berdi. Bundan norozi bo‘lgan Nodir 1732-yilda Tahmaspni o‘zining go‘dak o‘g‘li Abbos III foydasiga taxtdan chetlatdi. To‘rt yil o‘tgach, u yo‘qolgan Fors erlarining ko‘p qismini qaytarib olgandan so‘ng, Nodir o‘zini shoh deb e’lon qilishiga ishonch hosil qildi. Mogan tekisligi.¹ Keyinchalik Nodir 1732-yildagi Resht shartnomasi va 1735-yilgi Ganja shartnomasi orqali 1722—23-yillarda bosib olingan hududlarni ruslarga berib qoʻydi. U ajralmas shimoliy hududlarni nazorat qilib, umumiy Usmonli dushmaniga qarshi yangi rus-eron ittifoqi bilan Usmonli-Fors urushini davom ettirdi. Usmonli qoʻshinlari Gʻarbiy Eron va Kavkazning qolgan qismidan quvib chiqarildi va natijada 1736 yilgi Konstantinopol shartnomasi Usmonlilarni Eronning Kavkaz ustidan hukmronligini tasdiqlashga majbur qildi va Nodirni Eronning yangi shohi (qiroli) sifatida tan oldi.² Tahmasp va qojarlar rahbari Fath Ali Xon (Ogʻa Muhammad Xon Qojarning ajdodi) Nodir bilan bogʻlanib, undan oʻz ishiga qoʻshilib, Gʻilzay afgʻonlarini Xurosondan quvib chiqarishni soʻradilar. U rozi bo'ldi va shu tariqa milliy ahamiyatga ega shaxsga aylandi. Nodir Fath Alixonning Malek Mahmud bilan yozishmalari borligini bilib, buni shohga oshkor qilganda, Tahmasp uni qatl qilib, oʻrniga Nodirni qoʻshin boshligʻi qilib tayinlaydi. Nodir keyinchalik Tahmasp Qoli (Taxmaspning xizmatkori) unvonini oldi. 1726 yil oxirida Nodir Mashhadni qayta egalladi. Nodir to‘g‘ridan-to‘g‘ri Isfahonga yurish qilmaslikni ma’qul ko‘rdi. Dastavval 1729-yil may oyida Hirot yaqinida abdali afgʻonlarni magʻlub etdi. Keyinchalik Abdali afg'onlarining ko'plari uning armiyasiga qo'shilishdi. G'ilzay afg'onlarining yangi shohi Ashraf Nodirga qarshi harakat qilishga qaror qildi, ammo 1729-yil sentyabr oyida Nodir uni Damg'on jangida mag'lub etdi va noyabr oyida Murchaxo'rtda yana qat'iy ravishda afg'onlarni Fors tuprog'idan quvib chiqardi. Ashraf qochib ketdi va Nodir nihoyat Isfahonga kirib, dekabr oyida uni Tahmaspga topshirdi va qo'shiniga pul to'lash uchun shaharni talon-taroj qildi. Tahmasp Nodirni koʻplab sharqiy viloyatlarga, jumladan, oʻzi tugʻilgan Xurosonga hokim qilib qoʻydi va uni oʻz singlisiga uylandi. Nodir o'z tarafdorlari tomonidan o'ldirilgan Ashrafni ta'qib qilib, uni mag'lub etdi.¹ 1738-yilda Nodir Shoh Qandahordagi so'nggi Hotaki hokimiyatini qamal qildi va vayron qildi. Yaqin atrofda yangi shahar qurib, unga “Nodirobod” deb nom berdi.