Mundarija: Kirish I. Bob Bozor iqtisodiyoti sharoitida valuta siyosatining ilmiy asoslari

O'zbekiston valyutasi

O'zbekiston milliy valyutasi - so'm (UZS, kod 153), 1994 yil 1 iyulda muomalaga kiritildi. 1 so'm 100 tiyindan iborat. Hozirgi vaqtda muomaladagi banknotalarning quyidagi turlari mavjud - 200, 500, 1000, 2013 yil 1 iyuldan - 5000 so'm, 2017 yil 10 martdan - 10000 so'm, 2017 yil 22 avgustdan - 50 000 so'm va 22 fevraldan boshlab 2019 yil - 100 000 so'm. 50 va 100 so'mlik banknotalar 2019 yil 1 iyulda muomaladan chiqarildi. 1, 3, 5, 10, 25 so'mlik banknotalar 2020 yil 1 martda muomaladan chiqarildi. Xuddi shu narsa 50 va 100 so'mlik 2001-2002, 2004 va 2009 namunalari qiymatidan kam bo'lgan tanga bilan sodir bo'ldi Со 2018 yil 2 iyuldan boshlab 50 (ellik), 100 (yuz), 200 (ikki yuz), 500 (besh yuz) so'mlik yangi tangalar muomalaga chiqarilmoqda. Muomalada bo'lgan pul belgilari bilan bir qatorda muomalaga chiqariladigan tangalar barcha xo'jalik yurituvchi subyektlar va aholi tomonidan cheklovlarsiz barcha turdagi to'lovlarda nominal qiymat bo'yicha qabul qilinishi shart.Muomalaga kiritilayotgan 2001-2002-yillar namunasidagi 50 so'm tangalar, 2004-yil va 2009-yil namunasidagi 100 so'm tanga, shuningdek, 1994-yil namunasidagi 50 va 100 so'm banknotlar 2019-yil 1-iyulgacha cheklovlarsiz barcha to'lov turlariga qabul qilinadiBank kassalariga kelib tushayotgan ushbu banknotlar va tangalar muomalaga qaytish uchun yo'l qo'yilmaydi. Banknotlar 2020-yil 1-iyulga qadar yangi namunadagi tangalar bilan parallel ravishda barcha turdagi to'lovlarga 200 va 500 so'm qabul qilinadi, 2019-yil 1-iyuldan boshlab banknot kassalariga kelib tushayotgan banknotalar teskari nashrga yo'l qo'yilmaydi.

Xulosa va takliflar
Men bu kurs ishidan shuni xulosa qildimkiy ushbu ish natijalarini sarhisob qilar ekanmiz, biz valyuta va valyuta kursi kabi tushunchalarni ko'rib chiqdik. Biz bildikki, valyuta mamlakatning pul birligi bo'lib, tovarlar qiymatini o'lchash uchun ishlatiladi. Valyuta kursi - bu bir valyutaning boshqa valyutada ifodalangan narxi. Valyuta kurslarining quyidagi turlari mavjud: qat’iy, suzuvchi kurs, sotuvchi kursi, xaridor kursi, o‘rtacha kurs, kross kurs.
Valyuta kursi turli mamlakatlarning pul tashkilotlari o'rtasidagi nisbatni ifodalaydi. Umuman olganda, valyuta kurslari tizimi - bu Markaziy bankning valyuta bozoridagi rolini tavsiflovchi qoidalar majmuidir. Tizimlarning alohida holatlari - Markaziy bankning aralashuvisiz valyuta bozorlarida o'rnatiladigan qat'iy belgilangan valyuta kurslari va mutlaqo moslashuvchan valyuta kurslari. Valyuta siyosati pul-kredit siyosatining ajralmas qismi bo'lib, uning asosiy maqsadi - inflyatsiya darajasini pasaytirishga mos kelishi kerak.
Ma'lum bir valyuta kursi valyuta bozoridagi talab va taklifning o'zaro ta'siri bilan belgilanadi degan xulosaga kelishimiz mumkin . Import xorijiy valyutaga talabni ­va shu bilan birga milliy valyuta taklifini yaratadi. Eksport ma'lum bir mamlakatda xorijiy valyuta taklifini va shu bilan birga uning valyutasiga chet elda talabni yaratadi. Shunday qilib, eksport mamlakatga import uchun to'lash uchun zarur bo'lgan valyutani "ishlash" imkonini beradi.
Shuningdek, ushbu maqolada biz valyuta kotirovkalarining turlarini ko'rib chiqdik. Chet el valyutalarining milliy (yoki aksincha) kursini belgilash kotirovka deyiladi valyutalar. Zamonaviy sharoitda kotirovka davlat (milliy) va yirik tijorat banklari tomonidan amalga oshiriladi. Mavjud Ikkita kotirovka usuli: to'g'ridan-to'g'ri va bilvosita. Dunyoning aksariyat mamlakatlarida, shu jumladan Rossiya Federatsiyasida qabul qilingan to'g'ridan-to'g'ri kotirovka bilan 1,10,100 ,1000 yoki 10000 pul birligi xorijiy valyuta milliy valyutalarda ifodalanadi. Bilvosita valyuta kotirovkasi - milliy valyuta birligi chet el valyutasida ifodalangan valyuta kotirovkasi.
Agar biz ushbu valyuta kursining ishini tahlil qilsak, valyuta har bir mamlakatning ajralmas pul birligidir, degan xulosaga kelishimiz mumkin. Busiz ko'plab bitimlar va shartnomalar amalga oshirilmaydi.
Har qanday davlat tomonidan makroiqtisodiy barqarorlik va iqtisodiy o'sishning eng muhim tarkibiy qismi bo'lgan valyuta kursi tizimini tanlash iqtisodiyotning rivojlanish darajasi va hajmi, uning ochiqlik darajasi, moliya bozorlarining holati, valyuta kurslari darajasi bilan belgilanadi. ishlab chiqarishni diversifikatsiya qilish, to'lov balansining holati, raqobatbardoshlik darajasi, valyuta zahiralari miqdori, iqtisodiyotning tashqi savdoga bog'liqligi darajasi, jamiyatdagi ijtimoiy-siyosiy muhit, milliy valyutaning holati. tizim, muayyan mamlakat duch keladigan iqtisodiy zarbalarning tabiati va tabiati.
Samarali makroiqtisodiy siyosatni amalga oshirishning zaruriy sharti nafaqat valyuta kursining kutilayotgan o'zgarishlarini ishonchli bilish, balki to'liq bandlik va barqaror narx darajasiga erishish nuqtai nazaridan optimal valyuta kursi tizimini tanlashdir.
Uning tahlilida valyuta kursiga ta’sir qiluvchi boshqa omillar hisobga olinmagan.
Taniqli iqtisodchi olim F. Maxlupning fikriga ko’ra, eksport va importning hajmi o’rtasidagi muvozanat ta’minlangan sharoitda xorijiy valyutalar taklifining o’zgarishi milliy valyutaning almashuv kursiga ma’lum davriy oraliqdan so’ng ta’sir qiladi. Agar bunday sharoitda importga bo’lgan talab keskin oshsa, u holda, xorijiy valyutalar taklifi bilan milliy valyutaning almashuv kursi o’rtasidagi bog’liqlik borasida vaqtinchalik davriy oraliq yuzaga kelmaydi.
Valyuta kursi nazariyalarining amaliy ahamiyatini baholash ularning yashovchanligi nuqtai-nazaridan muhim ahamiyat kasb etadi. Shu sababli, F.Maxlupning mazkur nazariy qarashini qay darajada amaliy ahamiyatga ega ekanligini baholash uchun O’zbekiston Respublikasi iqtisodiyoti misolida, eksport va import o’rtasidagi muvozanat sharoitida, valyutalar taklifining milliy valyuta kursiga ta’sirini ko’rib chiqamiz.
Respublikamizda 2002-2006 yillar mobaynida tashqi savdo aylanmasining ijobiy saldosi yillik o’rtacha 1,1 mlrd. AQSh dollarini tashkil qilgani holda, so’mning AQSh dollariga nisbatan o’rtacha yillik qadrsizlanish sur’ati 6,5 foizni tashkil etdi¹⁹. Agar F. Maxlupning nazariyasi har qanday iqtisodiy sharoitda real voqelikni aks ettirganida eksport-import o’rtasidagi muvozanat ta’minlangan sharoitda milliy valyuta almashuv kursining keskin pasayishi kuzatilmagan bo’lar edi. Holbuki, rivojlanayotgan mamlakatlarning ko’pchiligida, shu jumladan, O’zbekiston Respublikasida to’lov balansi tushum va to’lovlar summasining sezilarli qismi eksport operatsiyalaridan olingan tushumlar va import operatsiyalari bo’yicha to’lovlar summasiga to’g’ri keladi. Bunday sharoitda, eksport hajmining import hajmidan oshishi milliy valyuta kursi barqarorligini ta’minlovchi muhim omil bo’lib hisoblanishi lozim.