Mundarija kirish I. bob Etika tushunchasi va uning shakllanishi etiketning jamoadagi o

1.1 Etiketning jamoadagi o‘rni
Etiket – inson va jamiyat tashqi madaniyatining asosiy qismi.
Etiket har bir xalqning ibtidoiy jamoa davridan boshlab to hozirgacha bo‘lgan urf-odat va an’analarini o‘z ichiga oladi.
Xizmat ko‘rsatish sohasida axloqiy me’yorlarning muhimligi nafaqat xodimlarning mijozlar bilan bo‘lgan munosabatida, balki xodimlarning o‘zaro munosabatida ham zaruriy hisoblanadi. Yuqorida aytib o‘tilgan axloqiy tamoyil va me’yorlarning aksariyatini xodim o‘z kasbdoshlariga nisbatan ham qo‘llashi kerak. Servis korxonasida axloqiy muhitning hukmronligi, ya’ni ziddiyatlarning kamsitilishi va asabbuzarliklarning yo‘qligi, barchaning bir-biriga hurmat va e’tibor bilan munosabatda bo‘lishi muhim ahamiyat kasb etadi. Bularning barchasi umumiy maqsadga, ya’ni iste’molchilarga samarali xizmat ko‘rsatishga erishishga yordam beradi.
Servis faoliyatiga nisbatan yuqorida sanab o‘tilgan kasbiy va jamoat talablari servis sohasida faqatgina axloqiy munosabatlarda komil bo‘lgan shaxslargina ishlashi mumkin, degan tasavvurni shakllantirmasligi zarur. Ma’lumki, bu sohada axloqiy talablar bilan har doim ham hisoblashmaydigan insonlar ham yomon ishlashmaydi.
Bunday vaziyatlarda xodimning ichki dunyosini rivojlantirishga bo‘lgan harakatini ham hisobga olish zarur. Servis sohasida haqiqatdan ham ishlashni istagan va xarakteri hamda ijtimoiy fazilatlariga ko‘ra bu sohada ishlay oladigan inson, oxir-oqibat yuqori axloqiy talablarning va madaniyat me’yorlarining bu sohada naqadar muhimligini tan oladi va u bunday yondashuvning to‘g‘ri va samarali ekanligini amaliyotda kuzatish jarayonida yanada ko‘proq amin bo‘ladi.
Bordi-yu, xodim axloqiy fazilatlarning muhimligini tan olmasa va ularni egallashga harakat qilmasa, servis korxonasidagi uning mehnati barchaga, avvalo o‘ziga, iste’molchilarga, shuningdek, firmaga ko‘pgina noqulayliklarni keltirib chiqaradi. Bunday inson xizmat ko‘rsatish sohasida ishlashga kasbiy jihatdan to‘g‘ri kelmasligi ma’lum bo‘ladi. Servis korxonasining ma’muriyati va jamoasi bunday xodimning ketishidan ko‘proq foyda ko‘radi.
Yuqoridagi fikrlar servis sohasining kasbiy etika tamoyillarini o‘rganish imkoniyati servis sohasi ishchilarining juda ko‘p qismida mavjud degan ma’noni keltirib chiqaradi. Biroq bu jarayon muvaffaqiyatli kechishi uchun xodim bor imkoniyatlarini ishga solib, o‘zida zaruriy sifat va ko‘nikmalarni shakllantirishga harakat qilishi lozim. Bu oson ish emas va ozmuncha bo‘lmagan harakatni talab etadi. Xizmat etiketi (odobi) qoidalariga so‘zsiz rioya qilish bu jarayonni ko‘p jihatdan yengillashtiradi.
Servis sohasi xodimlarining xizmat etiketi deb, xodimlar doimiy ravishda, deyarli avtomatik tarzda rioya qilishi zarur bo‘lgan, belgilab qo‘yilgan va o‘zgartirish mumkin bo‘lmagan xulq-atvor qoidalarining yig‘indisiga aytiladi.
Masalan, buyurtma qabul qiluvchi xodim yoki usta, mijozlarni ochiq chehra va tabassum bilan kutib olishi, ularga «siz» deya murojaat qilishi, suhbat jarayonida yuzma-yuz turishi, o‘ta zarur holatlardan tashqari boshqa ishlarga chalg‘imasligi kerak va hokazo. Bunday vaziyatda servis sohasi xodimining barcha xatti-harakati xizmat etiketining barcha talablariga javob beradi. Aksincha, beadab qiliqlar, jargon so‘zlarni ishlatish, mijozlarni mensimaslik esa aslo mumkin emas.
Yana shuni ta’kidlab o‘tmoqchimizki, xizmat ko‘rsatish madaniyatini estetik komponentlarsiz tasavvur qilib bo‘lmaydi. Xizmat ko‘rsatishning estetikasi atrofdagi predmetlarning tashqi ko‘rinishi, xizmatning badiiy aspektlari bilan bog‘liq.
Turmush tarzi, yashash sharoiti, ilm taraqqiyoti va madaniyat rivoji natijasida o‘zini tutishning ba’zi qoidalari o‘zgaradi.
Etiket:
– yaxshi xulq;
– jamoatchilik joylarida o‘zini to‘g‘ri tuta olish;
– tashqi qiyofa;
– muomala madaniyatlarini nazarda tutadi.
Etiket – insoniyat tarixining turli bosqichlarida, har xil xalq, ijtimoiy guruh va qatlamlarida amal qilingan axloqiy me’yor, urf-odat, xatti-harakatlarni anglatadi.
Xizmat ko‘rsatish bo‘yicha uning asosiy imkoniyatlarini tavsiflovchi xizmat sohasi korxonasining sifati ko‘rsatkichlariga quyidagilar kiradi: korxonaning moddiy texnika bazasi, iste’molchilarga xizmat ko‘rsatishning sanitariya pokizalik va ergonomik sharoitlari, muomala etikasi va qo‘shimcha xizmatlar olish imkoniyatlari, kutish yoki iste’molchiga xizmat ko‘rsatishning o‘rtacha vaqti, muayyan vaqt birligida xizmat ko‘rsatilgan iste’molchilarning o‘rtacha soni, shuningdek xizmat ko‘rsatish qoidalarida ma’lum ustuvor kategoriyadagi iste’molchilarga (bolalar, nogironlar, qariyalar va boshqalar) xizmat ko‘rsatishning mavjudligi.
 Etiket “imidj” ning shakllanishida muhim vosita bo‘lib xizmat qiladi. Ko‘p mamlakatlarda firmaning qanaqaligini unga qo‘ng‘iroq qilib xodimi bilan gaplashish orqali bilishi mumkin. Bu qonuniyat nafaqat firmada, balki ko‘p joylarda kuzatiladi. Qayerda etiket bo‘lsa, shu yerda mehnat unumdorligi yuqori, faoliyat natijalari yuksak bo‘ladi.
Ishbilarmonlik etiketi- tadbirkorning axloqiy-kasbiy xulqning muhim tomonidir. Ko‘p tadbirkorlarimiz chet ellik firmalar bilan ishbilarmonlik etiketini yaxshi bilmaganlari tufayli aloqa o‘rnata olmaydilar.
Ishbilarmonlik munosabatlari amaliyotida har doim qandaydir standart vaziyatlarda uchraydi, ulardan qutilib chiqib ketish juda mushkuldir. Bu vaziyatlar uchun xulq usullari va shakllari ishlab chiqiladi. Qoidalar majmuasi esa ishbilarmonlik etiketini yaratadi.
Madaniyatli tadbirkor- vazirni ham, kompaniya prezidentini ham, oddiy farroshni ham bir xil ravishda hurmat qilishi shart. Bu samimiy hurmat inson tabiatining asosiy qismiga aylanishi kerak. Axloqiy xulq asosida quyidagi axloqiy baho yotish kerak:ishbilarmon hamkor-yaxshi odam.
Ishbilarmonlik etiketi mijozlar bilan bo’lgan muloqotda maxsus xulqni talab qiladi.