Mundarija kirish I. Bob. O`smirlik davri haqida tushuncha

1.3 Affiliatsiya haqida tushuncha
Affiliatsiya (ingliz tilidan. affiliation – muloqat, qo'shilish) - shaxsning boshqa odamlar bilan hissiy aloqasi, o'zaro qabul qilish va moyillik bilan tavsiflanadi; ba'zi hollarda bu atama aloqaga bo'lgan ehtiyojni, qabul qilishni va o'zaro bog'lanish istagini bildirish uchun ishlatiladi.Affiliatsiya¹⁶ – bu qabul qilish va joylashishni o’zaro bog’liqligi bilan ajralib turadigan shaxslarning hissiy munosabatlarini anglatadi. Psixologiyada ushbu atama insonning jamiyatda qabul qilinish, boshqalarning roziligini olishga intilishi sifatida talqin etiladi. Agar bu ehtiyoj bloklangan bo’lsa, begonalashish, yolg’izlik seziladi, umidsizlik paydo bo’ladi. Agar munosabatlar ishonchli bo’lib qolsa, odam ma’naviy mamnuniyatga ega bo’ladi, uning hayotiyligi oshadi. Shu sababli, yaqin va ishonchli munosabatlarni rivojlantirish va saqlash uchun ko’p harakat talab etiladi. Natijada, agar bunday munosabatlar buzilgan bo’lsa, odam katta zarar ko’radi. Paradoks paydo bo’ladi – munosabatlar buzilganda, yaqin odamlar stress va umidsizlik manbaiga aylanishadi. Shu bilan birga, yaqin va ishonchli munosabatlar odamlarning sog’lig’ini yaxshilashga imkon berishini tushunishingiz kerak,Qanday qilib jamiyat uchun ochiqroq bo’lish kerak?
Odamlar ko’pincha haqiqiy his-tuyg’ularini va his-tuyg’ularini yashirishadi. Ular ishda, kundalik hayotda niqob kiyib, o’z tashvishlarini sheriklaridan yashirishadi. Bularning barchasi zaif muloqotga, keyin esa yolg’izlikka olib keladi. Ochiqroq bo’lish uchun siz o’zingizning his-tuyg’ularingizni tushunishingiz, ularni qanday boshqarishni o’rganishingiz, o’ziga bo’lgan ishonchni oshirishingiz va o’zaro xushyoqishni ko’rishingiz kerak. Bunday fazilatlarning rivojlanishi jamiyatda qabul qilinishga, martaba pog’onasiga ko’tarilishga, shaxsiy hayotingizda maqsad va istaklarga erishishga imkon beradi.
Affiliyatsiya - psixologiyada boshqalar bilan muloqotga kirishishga intilish, insonlar bilan iliq, ishonchli, emotsional muloqotga kirishishga ehtiyoj hisoblanadi.
Affiliatsiya motivi yo‘qligi - yolg‘izlik, begonalik, frustratsiya kabi hislarni keltirib,chiqaradi.
Affiliatsiya - do‘stlikni paydo qiladi va bog‘lanishni his qiladi. Boshqalar bilan yashash, quvonish, ular bilan hamkorlik qilish, muloqotga kirishish va guruhga qo‘shilishdir.
Affiliatsiya - bu odamning boshqa odamlar bilan birga bo'lish, ular bilan hissiy ijobiy munosabatlar o'rnatish istagi. A'zolik motivining antipodi - bu rad etish motivi bo'lib, u siz bilgan odamlar tomonidan shaxsan qabul qilinmagan, rad etilishidan qo'rqishda namoyon bo'ladi. Hokimiyat motivi - bu insonning boshqa odamlar ustidan hokimiyatga ega bo'lish, ularni hukmronlik qilish, boshqarish va tasarruf etish istagi. Altruizm¹⁷ - bu odamning odamlarga fidokorona yordam berishga intilishi, aksincha - boshqa odamlar va ijtimoiy guruhlarning ehtiyojlari va manfaatlaridan qat'i nazar, xudbin shaxsiy ehtiyojlari va manfaatlarini qondirish istagi. Muloqotga bo'lgan ehtiyojning maqsadi boshqacha bo'lishi mumkin. Biror kishi yaqin munosabatlarga erishmoqchi yoki suhbatdoshni o'z maqsadlari uchun ishlatishi mumkin. Muloqot shaxslararo va ijtimoiy munosabatlar nuqtai nazaridan birgalikdagi hayot faoliyati bilan bog'liq bo'lgan eng muhim ijtimoiy ehtiyoj hisoblanadi. Bu sof insoniy ehtiyoj boʻlib, shaxsning jamiyatga va hamkorlikka boʻlgan intilishining fundamental asosiga asoslanadi. Muloqotga bo'lgan ehtiyoj yagona xususiyatga ega. Bu sherikning yoshidan qat'iy nazar sodir bo'ladi. Bu erda eng muhimi, o'zini boshqasi orqali va uning yordami bilan tan olish va baholashdir. Muloqot orqali ularning har qanday sifatini va bir-birining fazilatlarini aks ettirish uchun ajoyib imkoniyatlar yaratiladi. Muloqot ob'ekti boshqa shaxsdir. U sub'ektga aylanadi va muloqot jarayonida sherikning barcha aqliy faoliyati unga to'planadi.
O'smirlarning o'z-o'ziga munosabatidagi affiliatsiya motivi 2 qarama-qarshi komponentni o'z ichiga oladi:
Odamlarga intilish;
Rad etishdan qo'rqish.
Odamlarga bo'lgan intilish o'smirning boshqa odamlar bilan qulay munosabatlarni shakllantirishga qaratilgan harakatlarida namoyon bo'ladi. Rad etish qo'rquvi uni boshqalardan ajratib qo'yishi mumkin, uni tengdoshlari yoki kattalaridan uzoqlashishga majbur qiladi. Bu xulq-atvor tendentsiyalari o'smirlik davrida doimo bir-biri bilan raqobatlashadi va ularning zo'ravonlik darajasi, qoida tariqasida, o'zgarib turadi.
O'smirlar uchun muloqotga bo'lgan ehtiyoj juda muhim, shaxsiyatni shakllantirish uchun asosiy hisoblanadi. Bu shuningdek, ushbu yosh bosqichida psixika va faoliyat tuzilmalarini rivojlantirishda etakchi faoliyat tengdoshlar bilan muloqot qilishdir. O'smir o'z tengdoshlari orasida o'z o'rnini egallashga, o'ziga xosligini himoya qilishga harakat qilib, hamma kabi bo'lishni xohlaydi. Jamiyat tomonidan uni qabul qilish yoki rad etish esa ushbu maqsadga erishish usullari, usullariga bog'liq bo'ladi. O'smirlik davridagi muloqot asosan bog'lanish motiviga asoslanadi
Affilatsiya- bu boshqa odamlar bilan birga bo'lish istagi, ishonchli, iliq, hissiy jihatdan muhim munosabatlarni o'rnatish zarurati. Bu tushuncha muloqot, do'stlik, sevgi va boshqalar kabi toifalarni o'z ichiga oladi. Affiliatsiya jamiyatdagi muayyan o'zaro ta'sirlarning bir turi bo'lib, odamlar o'rtasidagi muloqotni o'z ichiga oladi, bu ikkala tomon uchun ham qoniqish keltiradi. Aloqaning teskari tomoni - bu rad etish qo'rquvi yoki rad etish qo'rquvi, bu boshqa odamlar bilan aloqa qilishni qiyinlashtiradi. Shu sababli, zamonaviy psixologiyada "Affilatsiya motivi" kabi jamoaviy tushunchani ajratib ko'rsatish bejiz emas, uning mazmuni hech qanday tarzda bir xil emas. Bu ehtiyojlar: odamlar bilan aloqa qilish, guruh a'zosi bo'lish, boshqalar bilan muloqot qilish, yordam ko'rsatish va qabul qilish
Muloqot qilish istagi (mansublik) uch shaklda namoyon bo'ladi¹⁸:

• 
  ehtiyoj, davriy suhbatlarga bo'lgan ehtiyoj;
  
• 
  aloqalarni, aloqalarni o'rnatish;
  
• 
  o'z tajribalari, muammolari bilan bo'lishish istagi.
  

O'smirlik davri shaxsning aqliy rivojlanishidagi inqiroz davri hisoblanadi. Bu motivatsion-talab sohasidagi tub o'zgarishlarda namoyon bo'ladi. Birlashish motivi turlicha kelib chiqishi mumkin, ammo uning inson taraqqiyoti uchun ahamiyati aniq. Bu o'smirning shaxslararo munosabatlarining etakchi motivi bo'lib, nafaqat kommunikativ ko'nikmalar va qobiliyatlarni rivojlantirish, shakllantirish, balki butun shaxsni ijtimoiylashtirishda ishtirok etadi. O'smirda balog'at tuyg'usi paydo bo'ladi va u dunyodan o'ziga nisbatan kattalar munosabatini talab qiladi, shuningdek, ota-onalar, boshqa kattalar va o'qituvchilar bilan mutlaqo yangi aloqa darajasiga chiqishni xohlaydi. Yangi munosabatlar tizimi mavjud: "kattalar kattalar". Affiliatsiyaning hamkorlik maqsadi sherikdan yordam, hamdardlik va xohish izlash sifatida belgilanishi mumkin. Ammo maqsadning bu ta'rifi mansublik munosabatlarining faqat bir tomonini belgilaydi, go'yo faqat iste'mol qiladi va ikkinchisiga, ya'ni in'omga qaraydi.
affiliatsiya motivi maqsadining aniqroq ta'rifi ishonchli, o'zaro munosabatlar sifatida belgilanishi mumkin, unda har bir sherik bir-biriga mehr bilan munosabatda bo'ladi, shaxsiy hamdardlik va do'stona munosabatda bo'ladi.
Ko'pgina olimlarning fikriga ko'ra, o'smirlardagi barcha turdagi hissiy buzilishlar shunchaki o'tib ketmaydi, balki shaxsiy xususiyatlarda o'zini namoyon qiladi va keyingi hayotda o'zini his qiladi. Va aloqadorlikka bo'lgan ehtiyojning yo'qligi oqibatlarga olib keladi, bu esa shaxslararo munosabatlar muammolariga aylanadi. Natijada, psixologik muammolarni affiliatsiya etishmasligi bilan aniqlash mumkin. Bunday o'smirlar uchun xarakterlidir: uyatchanlik, psixologik izolyatsiyaga moyillik, haqiqatdan xayolot olamiga qochish. F. Raysning fikricha, o‘smirlar o‘ziga ishonmaganligi uchun ham do‘stlikka muhtojdir . Ular hali shaxs sifatida shakllanmagan. Do'stlar va tengdoshlar ularga o'zlarining chegaralarini aniqlashga yordam beradi.Do'stlar yordamida ular zarur shaxsiy va ijtimoiy ko'nikmalarga ega bo'ladilar¹⁹.