Muqaddima

 
HISSIYOTLARNING TURLARI VA BIOLOGIK AHAMIYATI 
Biz hissiyotlar to
‘
grisida gap yuritib, bir-birimizni yaxshi tushunishimiz mumkin. 
Masalan, dahshatli voqealar to'g‘risida gapirilganda, qo
‘
rquvni yaxshi tasawur qilarniz. 
Ammo, hozirgacha olimlar hissiyotlar nima, degan savolga aniq, subyektiv 
tushunchalarsiz javob bermaganlar Hissiyotlar tashqi yoki ichki ta‘sirotlar natijasida 
shakllangan odam va hayvonlarning sub‘ektiv holati bo
‘
lib, mamnunlik, hazillashish 
yoki qanoatlanmaslik, noroziliklarni his etishdan iborat bo`ladi. Hissiyotlarning yuzaga 
chiqishi markaziy nerv tizimining ixtisoslashgan (emotsogen) tuzilmalari faollashishiga 
bog
‘
Hq. Bu tuzilmalardan ba‘zilarning qo
‘
zg
‘
alishi ijobiy hissiyotlarni paydo qiladi va 
organizm ularni saqlab qolish, kuchaytirish va takrorlashga intiladi. Boshqa xil 
tuzilmalarning qo'zg‘alishi manfiy hissyotlarni rivojlantiradi, bularni organizm 
yo
‘
qotishga yoki salbiylashtirishga intiladi. 
Hissiyotlar shahsiy (individual) hayotiy tajriba. orttirishning (o
‘
rganishining) asosidir. 
Hissiyotlar musbat yoki manfiy mustahkamlovchi vazifasini bajarib, biologik maqsadga 
muvofiq xatti-harakatlarning rivojlanishi, biologik jihatdan ahamiyatsiz reaksiyalarnnng 
yo
‘
qotilishini ta‘minlovchi, uning moslashuvchanlik imkoniyatlarini kengaytimvchi omil 

---

289 
vazifasini bajaradi, ruhiy faoliyatga ta‘sir qiluvchi asosiy mexanizmlardan biri 
hisoblanadi. 
Odamning hissiyotlari, odatda, ijtimoiy asosga ega, ular ma‘lum jamiyatning qonun- 
qoidalari, urf-odati, axloqiga bog
‘
liq bo`ladi, Odamning oliy hissiyotlari ma‘naviy 
estetik, zakovatli ehtiyojlar asosida shakllanadi. 
Odamning qaysi bir ehtiyojini olmaylik, u qoniqmaslikdan kelib chiqadi. Odam o
‘
z 
maqsadiga erisha olmasa, ehtiyojini qondira olmasa, qaysi yoi bilan bo`lmasin oldida 
turgan qiyinchiliklarni yengishga harakat qiladi. Maqsadga erisha olmaslik ko'ngil 
to'lmasligi kabi manfiy hissiyotlarni paydo qiladi, ular organizmning qondirilmagan 
ehtiyojlarini qondirishga liarakat qilishga undaydi. 
Ehtiyojni qondirish qarama-qarshi holatga olib keladi, ijobiy hissiyot yuzaga chiqadi. 
U sub‘ektiv mamnunlik, lazzatlanish, xursandchilikdan iborat bo`ladi. Odamning o
‘
z 
ehtiyoj larini takroran qondirishga, ijobiy hissiyotlarni boshdan kechirishga intilish 
tug'diradi.