Muqaddima

MIYA TURLI TUZILMALARINING HISSIYOTLAR
RIVOJLANISHIDAGI AHAMIYATI 
Hissiyotlarning yuzaga chiqishi gomeostazni ta‘minlovchi va fiziologik ritmlarni 
boshqaruvchi tuzilmalarga bog‘liq. Buning ajablanadigan joyi yo‗q, chunki och yirtqich 
hayvon ovqatga bo`lgan ehtiyojini qondirish uchun (gomeostazni saqlash) o
‘
zidan 
kichikroq hayvonga hujum qiladi va o
‘
zidan kuchliroq hayvonning tajovuzidan 
qo
‘
rqib,vahimaga tushadi (hissiyotlar). 
Hissiyotlarga daxlli miya tuzilmalaridan eng muhimi limbik tizimdir. Bu tizimga 
talamusning oldingi yadrolari va sal pastroqda joylashgan gipotalamus kiradi. Hissiyotlar 

---

290 
qo
‘
zg
‘
atuvchi vegetativ reaksiyalarni gipotalamusning maium qismlari yuzaga chiqaradi. 
0
‘
rta miyaning yon qismida chuqur joylashgan bodomsimon yadro, u bilan yonma-yon 
turgan gippokamp ham limbik tizim tarkibiga kiradi. Gippokamp va limbik tizimning 
boshqa tuzilmalarini belbog
‘
pushta o
‘
rab olgan. Deyarli barcha analizatorlardan miya 
po
‘
stlog‘iga ke uvchi afferent impulslar limbik tizimning qaysidir tuzilmasidan o
‘
tadi. 
Po
‘
stloqdan chetga yoi olgan impulslar ham;o
‘
z navbatida bu tuzilmalardan o
‘
tadi. 
Bodomsimon yadroni elektr toki bilan bevosita ta‘- sirlash qo
;
rqish.g‗ azablanish, 
tajovuz hissiyotlarini yuzaga chiqaradi. Bu yadroni gippokamp bilan qo
‘
shib olib 
tasMash tajovuzkor maymunlarni yuwosh va ishonuvchan qilib qo
‘
yadi. Hissiyotlar 
rivojlanishi ko
‘
p jihatdan to'rsimon tuzilmaga ham, po
‘
stloq osti yadrolariga (qora 
substansiya) ham bog
‘
liq. 
Katta yarim sharlar po
‘
stlog/ining talamus bilan bevosita boglangan peshona sohalari 
hissiyotlar uchun katta ahamiyatga ega. Buning isboti sifatida fiziologiya va psixologiya 
darsliklarida ko
‘
p marta keltirilgan misolni eslatamiz. 18‘8 yil 13 sentabr kuni yuz 
bergan baxtsiz hodisa natijasida Geydja ismli kishining boshidan uzunligi 1 m, vazni 5 
kg temir nayza teshib o‗tib, chap yarim shaming peshona bolagini kesib ketadi, U tirik 
qoladi, ammo fe‘l-atvori butunlay o
‘
zgaradi. Yoqimtoy, xushchaqchaq, ishchan bo`lgan 
Geydja, tuzalganidan keyin qo
‘
pol, baqiroq, jonsarak shaxsga aylanadi. 
Birinchi jahon urashida miyasining peshona sohasidan yarador bo`lganlarda 
o
‘
tkazilgan kuzatishlar ham bu sohalarning hissiyotlar shakllanishida muhim ahamiyati 
borligini ko
‘
rsatdi.