Muqaddima

UYQUNING BIOLOGIK AHAMIYATI 
Uzoq yillar davomida uyqu miya hujayralarini uzluksiz faoliyat natijasida holdan toyib, 
nobud bolishdan saqlaydi va ish qobiliyati tiklanishi uchun imkoniyat tug
‘
diradi, degan fikr 
ustivor bo`lgan. Uyquning himoya ahamiyati hayvon yoki odam uyqudan mahrum qilinganda 
yaqqol bilinadi. 3—‘ kun uxlarnagan odam o'zini juda yomon his qiladi, borgan sari darmoni 
quriydi, aqliy mehnat faoliyati keskin pasavadi, 5 kundan keyin aqliy mehnat qobiliyatini 
umuman yo
‘
qotadi, gallyusinatsiyalar (yo`q narsaning ko
‘
rinishi, eshitilishi, sezilishi) paydo 
bo`ladi; 7 kunda hushidan ketadi. 

---

301 
It ikki-uch hafta uyqudan mahrum qilinsa olib, qoladi. Uyquning asosiy ahamiyati miyani 
himoya qilishdan iborat, degan olimlar keltirilgan dalillarni &z fikrlarining isboti deydilar. Bu 
fikming isboti sifatida yana bir dalilni keltirylik. Organizm qanetia yosh bo`lsa, miyaning ish 
qobiliyati shuncha kam, uyquning davomiyligi esa shuncha uzoq bo`ladi. Juda tez charchoq 
miyaga ega bo`lgan chaqaloq kuniga 16—17 soat (ba‘zi malumotlarga ko
‘
ra bundan ham ko
‘
p) 
uxlaydi. ‗ yoshli bola kechasi 12 soat, kunduzi 
1,5—2 soat, jami 1‘ soatga yaqin uxlaydi. 10 yoshga yetganida uyquning davomiyligi 10 
soatgacha kamayadi. 15 yoshda bola 9,5 soat chamasi uxlashi kerak. 17—19 yoshdagi yigit-
qizlar, katta yoshdagi odamlardek, bir kunda 7—8 soat uxlashi zarur. 
So
‘
nggi yillarda uyqu himoya ahamiyatiga ega tormozlanish jarayonidir, degan fikr 
anchagina olimlarni shubhaga soldi. Buning sababi shundaki, uyqu vaqtida miya po
‘
stlog
‘
i 
neyronlarining ko‗p qismi o
‘
z faolligini saqlab qoladi. Bu olimlarning fikricha, miya kun bo
‘
yi 
shunchalik ko
‘
p axborot yig
‘
adiki, kechga borib yangi malumotlarni qayta ishlash qobiliyati yo
‘
qoladi, Shu vaqtda neyronlar faolligining maxsus shakli sifatida uyqu rivojlanadi. Odam 
uxlaganda neyronlar faoliyati tashqi muhit signallarining miyaga o
‘
tishini to
‘
xtatib, kuni bilan 
qabul qilingan axborotlarni saralaydi. Bu axborotlarning bir qismi davomli xotiraga o
‘
tkaziladi 
va kelajakda bajariladigan ishlarning dasturi sifatida saqlanadi. Axborotlarni saqlash va xotiraga 
o
‘
tkazish asosan uyquning tez davrida sodir bo`ladi. Kun davomida olingan axborotlar awal 
xotirada yig
‘
ilgan ma‘lumot va taassurotlar bilan taqqoslanadi va organizmning atrofdagi muhit 
to
‘
g‗risidagi mavjud bo`lgan tasavvurlari o
‘
rtasida o
‘
z o
‘
mini topadi. Yangi axborotlar ipga 
munchoq tergandek, passiv, yig‘ilmaydi, balki idrok etilib, mavjud tasawurlarni toidiradi, 
ba‘zan ularni tubdan qayta ko
‘
rib chiqilishini talab qiladi. Buning uchun miya zo
‘
r berib ijodiy 
faoliyat ko
‘
rsatishi kerak. 
Axborotlar saralanib bo`lgandan keyin miyaning ularga bo`lgan sig
‘
imi tiklanadi va uyquga 
ehtiyoj qolmaydi, odam uyg'onadi. 
Organizmning sirkad (kecha-kunduzgi) ritmlari uyqu va bedorlik holatlarining po
‘
stloq osti 
mexanizmlarini bevosita ishga soluvchi omil bolib xizmat qiladi.