Muqaddima

ME’DA OSTI BEZIMNG SEKRETOR FAOLIYATI 

---

188 
Me‘da osti bezining atsinar qismi bir kechayu kunduzda 1,5—2,0 1 shira ishlab 
chiqaradi. Bu shira tiniq, rangsiz suyuqlik. Bikarbonatlar ko
‘
p bolganidan muhiti 
ishqoriy, pH 7,8—8,‘, Me‘da osti bezi shirasidagi bikarbonatlar me‘dadan o
‘
n ikki 
barmoq ichakka himus tarkibida o
‘
tgan xlorid kislotani neyfallab, bu yerda gidroliz 
jarayonlari ro
‘
yobga chiqishi uchun zarur bo`lgan ishqoriy muhitni ta‘minlashda asosiy 
rol o
‘
ynaydi. 
Pankreatik shirada asosiy oziq moddalarning hammasiga ta‘sir qiladigan fermentlar 
bar. Bu fermentlarning ko'p qismi noaktiv proferment shaklida sintezianib, shira 
tarkibida ajraladi va o
‘
n ikki barmoq ichakda faol shakiga o'tadi. 
Tripsinogen va ximotripsinogen oqsillarni parchalaydigan asosiy profermentlardir. 0
‘
n 
ikki barmoq ichakning shilliq pardasi tripsinogemii faolla$'digan maxsus ferment 
enterokinaza ishlab chiqaradi. Enterokinaza tripsinogenga ta‘sir qilib, uni faol ferment — 
tripsinga aylantiradi. 
Ximotrmsinogenning faoilanishi tripsinga bog'liq. Tripsin va ximotripsm oqsillarni va 
pepsinlar ta‘sirida oqsiilardan hosil bo'lgan yirik peptidlarni aminokislotalarga va mayda 
peptidlarga (oligopeptidlarga) parchalaydi. 
Bu fermentlarning oqsil molekulasidagi bog'lanishlarni parchalashida farq bor: tripsin 
oqsil molekulasida arginin va lizinlarning karboksil guruhlari hosil qilgan peptid, amid 
va efir bogianishlarni yaxshi parchalasa, ximotripsin aromatik ammokislotalar tirozin, 
triptpfm va fenila- laninlarning karboksil guruhlari hosil qilgan bog
‘
lamlarni yaxshi 
uzadi. 
Hazm jarayonida tripsin va ximotripsinni oqsillar molekulasiga ayni vaqtda ta‘sir 
etishi bu moddalarai, chuqur gidrolizga uchrashini ta‘minlaydi. 
Tripsin 
ximotripsinogen 
bilan 
bir 
qatorda 
noaktiv 
shaklda 
ajraladigan 
prokarboksipeptidaza A va В ni proelastaza va profosfolipazani faollay di. Karb 
oksipeptidazalar peptidlarni, elastaza oqsillarni parchalashda ishtirok etadi. 
Faol shaklda ajraladigan pankreatik lipaza asosan yogiaming parchalanishini 
ta‘minlaydi. Fosfolipaza va esterazalar ham yog
‘
va yog‘simon moddalarni 
gidrolizlashda qatnashadi. 
Pankreatik lipaza ta'sirida neytral yogiaming (uch glitseridlarning) parchalanishi 
tugamaydi. Ulardan ikki molekula yog‘ kislota va bir molekula monoglitserid hosil 
bo`ladi. Ichak hpazasi monoglitseridlarni parchalab, yog
‘
gidrolizini oxiriga yetkazadi. 
Me‘da osti bezi shirasida ko
‘
p miqdorda uchraydigan amilaza ham faol ajraladi. Bu 
ferment ta‘sirida ovqatdagi polisaxaridlar (kraxmal va glikogen) asosan oligo va 
disaxaridlarga parchalanadi. Hosil bo`ladigan monosaxaridlar- ning miqdori oz. 
Ovqat sifatida iste‘mol qilingan o
‘
simlik va hayvon hujayralari vadrosidagi nuklein 
kislotalarni nukleazalar parchalaydi. 
Demak. ingichka ichakaing yuqori qismida pankreatik fermentlar ta‘sirida asosiy oziq 
moddalar — oqsillar, yoglar va polisaxaridlar chuqur gidrolizga uchrab, so
‘
rilishi 
mumkin bo`lgan mahsulotlar paydo bo`ladi.