Muqaddima

HARORATNI SEZISH 
Yer atmosferasi ko
‘
rsatkichlari orasida eng o
‘
zgaruvchani havo harorati hisoblanadi. 
Markaziy Osiyoning o
‘
ta kontinental iqlimida bu ko'rsatkich bir kechayu: kunduzda 
15—20 daraja, fasllar orasida 60—65 daraja atrofida o'zgarishi mumkin. Organizm bu 
o'zgarishlarga doimo moslashishi shart. Harorat o'zgarishlariga moslashishda haroratni 
sezuvchi retseptorlarning (termoretseptorlarning) ahamiyati juda katta. Bu retseptorlar 
terida, ko`z soqqasining shox pardasida, shilliq pardalarda va markaziy nerv tizimida 
orqa miya va gipotalamusda joylashgan. 
TERMORETSEPTORLAR 

---

270 
Termoretseptorlar ikki guruhga bolinadi: sovuqni sezuvchi va issiqni sezuvchi 
retseptorlarga. Terning sovuqqa yoki issiqqa juda sezgir qismlarini gistologik 
tekshirishlar natijasida Ruffini tanachalari issiqni, Krauze kolbachalari sovuqni sezuvchi 
retseptorlar bolsa kerak, degan xulosaga kelindi. Ammo, terming ba‘zi qismlarida bu 
retseptorlar bo`lmasa ham haroratni sezish qobiliyati bor. 
Maxsus termoretseptorlardan tashqari, haroratni sezishda afferent nerv tolalarining 
pardasiz ochiq oxirlari ham ishtirok etsa kerak 
Termoretseptorlar quyidagi xossalarga ega: 
1. Teri haroratining barqaror bolib turishida bu retseptorlarning qo'zg‘alish chastotasi 
teri haroratiga proporsional bo`ladi. 
2. Teri harorati ko
‘
tarilsa yoki pasaysa bu impulslar chastotasi ham ko
‘
payadi yoki 
pasayadi. 
Harorat o'zgarishidan boshqa narsalarga sezgir emas, 
Retseptorlar sezgirligi teridagi harorat o
‘
zgarishining sezish bo
‘
sag
‘
asiga yaqin. 
Termoretsepsiyani ta‘minlovchi afferent tolalar yakka yoki juda kichik guruhdagi 
retseptorlarga bog‘liq, Impulslarnmg bu tolalardan olish tezligi 20 m/s dan kam. 
Sovuqni sezuvchi retseptorlar soni issiqni sezuvchi retseptorlar sonidan ancha ko
‘
p. 
Qol kaftining 1 sm da 1—5 ta sovuq nuqta bo`lsa, issiq nuqtalar soni 0,‘. Odam terisidagi 
sovuqni sezuvchi retseptorlarning umumiy soni 250000, issiqni sezuvchi retseptorlar soni 
30000. 
Odam terisiga issiq jism tegizilsa, u awal bir zum sovuqni, keyin esa issiqni sezadi. 
Bu hodisa sovuqni va issiqni sezuvchi retseptorlarning terida turli chuqurlikda 
joylashganiga bog‘liq. Sovuqni sezuvchi retseptorlar teri yuzasidan 0,17 mm, issiqni 
sezuvchi retseptorlar esa 0,3 mm chuqurlikda joylashgan shu sababdan, issiq ham, sovuq 
ham awal sovuqni sezuvchi retseptorlarni qo
‘
zg
‘
atadi. 
Termoretseptorlar terming malum nuqtalarida joylashgan. Bu nuqtalarni teriga 
isitilgan yoki sovutilgan kichik nayza tegizib aniqlash mumkin. 
Termoretseptorlardan boshlanadigan ingichka mielinli afferent tolada doimiy impuls 
faollikni qayd ilishq mumkin. Masalan, tildagi sovuqni sezuvchi retseptor harorat 38°S 
bo`lganda sekundiga 5 ta impulsni vujudga keltiradi va afferent tola orqali markazga 
o'tkazadi: Til 30° S gacha sovutilsa, impulslar soni 10—12 tagacha oshadi, 10° S da esa 
qo
‘
zg'alish umuman yo
‘
qoladi. Issiqni sezuvchi retseptorlar hosil qiladigan impulslar soni 
ham harorat o
‘
zgarishiga bog‘liq. 
Harorat o
‘
zgarishini sezish darajasi turli sharoitlarda o
‘
zgaradi. Masalan, qoiimizni 
harorati 2‘—25° S darajadagi suvdan olib, 27—28 darajadagi suvga botirsak, issiqni 
sezamiz. Qol 32°S haroratli suvda bo`lsa, 27°S darajadagi suv sovuq tuyuladi. 
Haroratni sezish terining ta‘sirlanuvchi satliining katta-kichikligiga, ta‘sirlanuvchi 
sohaga, tashqi haroratga, markaziy nerv tizimining funksional holatiga bog‘liq va 
hokazo.