Muqaddima

MIYA PO‘STLOG‘IDA IRRADIATSIYA (YOYILISH) VA KONSENTRATSIYA 
(TO‘PLANISH) JARAYONLARI 
Markaziy nerv tizimiga hos , bo`lgan qo
‘
zg
‘
alish va tormozlanish jarayonlari miya 
po'stlog‘ida rivojlangan joydan qo
‘
shni hujayralarga tarqalib, ularni ham shartU reflektor 
faoliyatiga tortadi. Bu hodisa yoyilish yoki inadiatsiya deb ataladi. Jarayonlarning 
yoyilish darajasi ko
‘
p jihatdan miya po
‘
stlog‘ining faollik xolatiga bog‘liq bo`lib, awal 
qo
‘
zg‘alish yoki tormozlanish o
‘
chog
‘
iga yaqin sohalarga keyin uzoqroqdagi sohalarga 
tarqaladi. 
Qo'zgahsh va tormozlanish jarayonlarining yoyilishi qonuniyatlari o
‘
z vaqtida 
I.P.Pavlov azmoyishgohida mumtoz shartli reflekslar usuli yordamida o'rganilgan. 
It keyingi oyog‘ining 5 nuqtasi shartli signal — suyqanchiq yordamida ta‘sirlanadigan 
qilib tanlangan (7‘- rasm). Bu nuqtalardan miya po
‘
sglog
‘
iga keladigan impulslarning 
manzili ham maium tartibda bir-biriga yaqin joylashgan. 1 raqamli nuqtaning 
ta‘sirlanishi ovqat bilan umuman mustahkamlanmagan, qolgan ‗ nuqtaning 
tasirlanishidan keyin ovqat berilgan va ularning hammasidan so`lak ajralish shartli 
refleksi 
7‘~rasm,Qozg‘alish va tormozlanish jarayonlar yoyilishini o‘rganishini sxemasi. 
Tushintirishlar matnda. 
rivojlangan, Birinchi nuqtaning ta‘sirlanishi har gal miya po
‘
stlog
5
ida farqlanish tor- 
mozlanishini yuzaga chiqargan. 
Ayni vaqtda ijobiy natija beradigan 2, 3, ‗ va 5 nuqtalar ta'sirlansa, shartli refleks 
tormozlanishi (ajralgan solak miqdorining kamayishi) kuzatilgan. Birinchi nuqtaga yaqin 
bo`lgan ikkinchi nuqtadan olingan natija juda kamaygan (tormozlanish kuchli bo`lgan), 
uzoq beshinchi nuqtani ta‘sirlash natijasi bir oz kamaygan (tormozlanish sustroq 
bo`lgan). Demak, miya po
‘
stloglda tormozlanish o
‘
z o
‘
chog
‘
iga yaqin bo`lgan sohaga 
ko'proq, uzoqroq sohalarga kamroq tarqalgan. 
Keng yoyilgan tormozlanish awal uzoq, keyin o'choglga yaqin bo`lgan nuqtalarda; 
asta-sekin yo
‘
qoladi. Tormozlanish yoyilgan sohaning torayishi uning to'zib ketishining 
natijasi emas, balki hosil bo`lgan nuqta atrofida to
‘
planishning natijasidir. Bu hodisa 
tormozlanishning kondestrasiyasi (to'planislii) deyiladi. 
Shu xildagi tajribalarda qo'zg'alishjarayonning ham yoyilishi va to'planishini kuzatish 
mumkin. Yana o
‘
sha Snuqta suyqanchiq yordamida ta‘sirlanadi. Ammo, 1 nuqta 
tasirlanishi ovqat bilan mustahkamlanadi va undan ijobiy shartli refleks vujudga 
keltiriiadi. Qolgan to'rlta nuqtadan farqlash hosil qilish uchun foydalaniladi va ularni 
ta‘sirlash tormozlanishga olib keladi. Birinchi nuqtani ta‘sirlab, shartli refleks markazida 
qo‗zg‘alish paydo qilinadi. Shu vaqtda qolgan nuqtalarni ta‘sirlash ham ijobiy natija 
beradi. Demak, miya po
‘
stlogining bir sohasida rivojlangan qo`zg
‘
alish jarayoni boshqa 
sohalarga (2,3, ‗ va 5 nuqtalarning miyadagi manzihga) tarqaldi — qo'zg'alish yoyildi. 
Malum vaqt oigach, bu nuqtalardan borgan impulslarning tormozlanish jarayonini 
yuzaga keltirish xususiyati tiklanadi: qo
‘
zg
‘
alish o
‘
z o
‘
chog
‘
ida to
‘
pianadi.