Мустақил иши мавзу: Жаҳон метал бозори конъюнктураси ва

3-Расм

3. Жаҳон металл бозорида нархларни шаклланиши ва унинг динамикаси

Бозорни турларига қараб батафсил таҳлил қилиш, келажакда асосли ва арзирли бўлиши кутилаётган вариантлар билан бир қаторда, ҳозирда қўлланилаётган ҳар хил турдаги металларни ва тегишли маҳсулотларни тушунишга ва қийматини англашга ёрдам беради.

Жаҳон бозорида металл нархи талаб ва таклиф билан белгиланади, бу эса ўз навбатида макроиқтисодий вазият, пул-кредит сиёсати, геосиёсий рисклар, сармоявий муҳит, технологик инновациялар, экологик тартибга солиш ва бошқалар каби кўплаб омилларга боғлиқ.
Металл нархлари фючерслар, опционлар ва металлар учун бошқа ҳосилалар сотиладиган биржалар ва биржадан ташқари бозорларда ҳам ўзгарувчанлик ва чайқовчиликка дучор бўлади. Металл биржалари бошқа минтақавий биржалар ва шартномалар учун металларга мос ёзувлар нархларини белгилашда муҳим рол ўйнайди.
Бозор таркибидаги фарқлар, нархларни тан олиш усуллари ва ишлаб чиқарилган миқдорлар туфайли металл бозорлари кўпинча ҳар бири ўзига хос хусусиятларга эга бўлган бешта гуруҳга бўлинади:
Асосий металллар бозори - жаҳон бозорида асосий металларинг гуруҳи ичида энг ривожланган металллар бозоридир. Ушбу тургади металллар жаҳон бозорларида энг кўп сотиладиган металлар бўлиб, ҳар йили триллионлаб долларга тенг шартномалар имзоланиб, операциялар амалга оширилиши кузатилади. Бу турдаги металларга мисол қилиб мис ва қалайни олишимиз мумкин.
Шунингдек, асосий металлар учун стандарт таклиф ва таклиф таннархлари ўртасидаги фарқ жиҳатдан, одатда бошқа турдаги металларга нисбатан анча кичикроқдир.
Асосий металлар бозорига кирувчи темир металлургия нархининг шаклланишига қуйидаги омиллар таъсир қилади:
1. Жаҳон бозоридаги талаб ва таклиф, бозор ҳолати;
2. Жорий акциялар котировкалари;
3. Металлни қайта ишлаш корхонасининг харид баҳоси;
4. Металлнинг тури;
5. Пўлат, чўян, қора металл асосидаги турли қотишмалар ва бошқалар;
6. Чиқиндиларнинг сифати (зангланиш даражаси);
7. Пластик, шиша, қоғоз, бўёқ ва бошқалар каби ташқари қўшимчалар улуши;
8. Демонтаж ва кесиш ишларини бажариш - етказиб бериш зарурияти;
9. Қўшимча қийматга эга бўлган бошқа хизматлар.
Лондон металл биржаси маълумотига асосан 2022 йил январдан декабргача таҳлил қиладиган бўлса асосий металлар нархлари индекси (алюминий, кобалт, мис, темир рудаси, қўрғошин, молибден, никел, қалай, уран ва синк нархлари индексларини ўз ичига олади) 208,89 дан 184,30 гача пасайиши кузатилди. Ушбу даврда энг юқори кўрсаткич март ойида бўлиб асосий металлар нархлари индекси - 233,44 белгиланган (4-расм).


4-Расм.

Кичик металлар бозори - бу турга асосан индий, галиий ва германий каби электрон металлар ҳамда вольфрам ва тантан каби рефрактер металлар бозори киради. Бу гуруҳга кирувчи металлага бўлган эҳтиёж ва таклиф камлиги учун металлар нархи фақат сотувчи ва харидор ўртасида келишиб олинади. Ушбу бозор иштирокчиларининг камлилиги, шунингек кўплаб майда металларга мўлжалланган дастурларнинг ривожланиши инвестициялар ва нархларни аниқлашнинг янада ривожлангам воситаларини ишлаб чиқарилишини қийинлаштиради.
Жаҳон бозорида кичик металл бозори нархлари талаб ва таклиф, макроиқтисодий вазият, пул-кредит сиёсати, геосиёсий рисклар, сармоявий муҳит, технологик инновациялар, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш қоидалари ва бошқа кўплаб омилларга қараб шаклланади.
Маълумотларга асосан индий ва галий нархлари 2021 йилда қуёш панеллари ва светодиодларга талабнинг ортиши, шунингдек, саноатга етарлича сармоя киритилмаганлиги ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш қоидаларини кучайтириши туфайли таклифнинг қисқариши туфайли сезиларли даражада ошган. Хусусан, индий 2021 йилда 150% ўсиш билан энг яхши алмашув метали сифатида ажралиб туради.
Жаҳон бозоридаги талаб ва таклиф мувозанати туфайли 2021 йилда германий нархи барқарор бўлиб қолди. Германий асосан оптик асбоблар, инфрақизил детекторлар ва ярим ўтказгичли қурилмаларда қўлланилади. Германийга бўлган талаб мудофаа ва аэрокосмик саноат, шунингдек, алоқа ва ахборот технологиялари соҳаларини ривожлантириш билан қўллаб-қувватланади.
Платинум гуруҳи металлари (ПГМ) бозори - бундай гуруҳ металларини ишлаб чиқиш ва етказиб бериш жуда мушкул ва чекланган. Шу сабабли ҳам ушбу металлар бозорида нархлар анъанавий равишда йирик ишлаб чиқарувчи савдо офислар ва корхоналар томонидан белгиланади. Платина гуруҳи металларига (ПГМ) платина, палладий, родий, иридий, рутений ва осмий киради. Бу металлар юқори кимёвий қаршиликка, каталитик хусусиятларга эга ва табиатда кам учрайди. Шунинг учун улар автомобилсозлик, нефт-кимё, электроника, заргарлик буюмлари ва бошқалар каби турли соҳаларда кенг қўлланилади.
Жонсон Маттей, Англо Платинумнинг (дунёдаги энг йирик платина ишлаб чиқарувчиси) эксклюзив маркетинг агенти, АҚШ, Гонконг ва Лондондаги савдо бозорларида ҳар куни платинум гуруҳи металларнинг ҳар бирига улгуржи нархларни белгилайди. Баъзи металларнинг, масалан осмийнинг нархи, асосан, эхтиёжлар чекланган туфайли бироз ўзгаришларга кузтилиши мумкин. Аммо, саноат ва инвесторлар томонидан катта талабга эга бўлган платина нархи ҳар куни ўзгариб туради.
Жаҳон бозорида платинум гуруҳи металлари нархлари талаб ва таклиф билан белгиланади, бу эса ўз навбатида макроиқтисодий вазият, пул-кредит сиёсати, геосиёсий рисклар, сармоявий муҳит, технологик инновациялар, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш қоидалари ва бошқалар каби кўплаб омилларга боғлиқ.
Платинум гуруҳи металлари нархлари фючерслар, опционлар ва бошқа ПГМ ҳосилалари сотиладиган биржалар ва биржадан ташқари бозорларда ҳам ўзгарувчанлик ва спекуляцияга боғлиқ. Платинум гуруҳи металлари биржалари бошқа минтақавий биржалар ва шартномалар учун Платинум гуруҳи металлари учун мос ёзувлар нархларини белгилашда муҳим рол ўйнайди.
5-Расм

Лондон металл биржасида платинум спот нархи 2022 йил январь ойидан декабрь ойигача 1,3 фоизга ўсиши кузатилди. Энг юқори нарх феврал ойида троя унциясига 1049,4 доллар миқдорида баҳоланган (5-расм).
Қимматбаҳо металлар бозори - ушбу турдаги металлар бозорларига платина, палладий ва бошқа ПГМларни ҳисобга олмаганда, биз қимматбаҳо металлар бозори ҳақида гапирганда олтин ва кумушни муҳокама қиламиз. Минг йиллар давомида ҳар иккала метал ҳам бойлик омбори сифатида ишлатилган ва ажабланарли эмаски, иккаласи ҳам яхши ўрнатилган ва шаффоф бозорларга эга. Лондон қимматбаҳо қоғозлар бозори ассоциацияси (LBMA) 1919 йилдан бери фаолият юритиб келмоқда ва олтин нархининг энг кенг тарқалган мезонидир, олтин фючерслари эса CОМЕХ ва Euronext да сотилади. Турли хил молиявий ва инвестиция компаниялари олтиннинг бозор нархидан келиб чиққан ҳолда деривативлар, опционлар, фьючерслар ва биржада сотиладиган маблағларни таклиф қилишади. LBMA ва CОМЕХ шунингдек, кумуш қуймаси учун турли хил бозор шартномаларини таклиф қилса-да, металл нархи одатда олтинга нисбатан анча ўзгарувчан ҳисобланади. Бу унинг ликвидлигининг бироз пастлиги (харидорлар ва сотувчиларнинг камлиги) ва кумушга бўлган саноат талабининг таъсири билан боғлиқ бўлиб, у ҳар йили кумушга бўлган эҳтиёжнинг 90% ни ташкил қилади.
Портерс Фиве Форcес таҳлилларида харидорлар ва этказиб берувчиларнинг манфаатдор томонларга рақобатбардош афзалликларни таклиф қилиш, фойда олишга йўналтирилган бизнес қарорларини қабул қилиш ва этказиб берувчилар ва харидорлар тармоғини мустаҳкамлашга ёрдам бериш имкониятларини таъкидлайди. Бозорнинг кенг қамровли таҳлили маҳсулотнинг асосий жойлашишини аниқлаш ва бозор доирасида энг яхши рақобатчиларни кузатиб бориш орқали амалга оширилади.
Қимматбаҳо (нодир) металларга, шу жумладан олтинга нархларнинг шаклланиши фундаментал, техник, спекулятив омилларнинг комбинацияси таъсирида давом этадиган кўп омилли жараён бўлиб, айни пайтда талаб ва таклифнинг нисбатини олдиндан белгилаб беради.
Ҳозирги кунда қимматбаҳо металлар савдоси учун бир қанча халқаро биржалар мавжуд: Лондон металл биржаси (LME), Нью-Йорк товар биржаси (NYMEX), Токио товар биржаси (TGE) ва Шанхай товар биржаси (SHFE).
Мисол учун, Лондон металл биржасида олтин нархи кунига икки марта ўтказиладиган ким ошди савдосига асосланади.
Қимматбаҳо металларнинг нархига турли иқтисодий ва молиявий омиллар таъсир кўрсатади. Масалан, олтин нархига талаб ва таклиф, иқтисодиёт ва олтин захиралари, инфляция кутишлари, геосиёсий хавф-хатарлар, валюта курси ва фоиз ставкаларининг ўзгариши каби омиллар таъсир кўрсатади. Кумуш нархига талаб ва таклиф, саноатдан фойдаланиш ва инвестиция талаби таъсир қилади. Платина ва палладийни нархига талаб ва таклиф, шунингдек, саноатда фойдаланиш таъсир қилади.
Ушбу соҳадаги мутахассислар бозордаги нархга таъсир қилувчи 10 та омилларни белгилашди:
- товар нархлари даражалари - товарлар нархларининг динамикаси;
- истеъмол моделлари;
- валюта бозоридаги ўзгариш ва тенденциялари;
-·иқтисодий ўсиш суръатларининг континентал ўзгаришлари;
- жорий операциялар ҳисоби бўйича тўлов балансининг тақчиллиги;
- Марказий банк холдинги ва кредитларини хеджлаш - марказий банкларнинг олтин заҳиралари ҳолати;
- конфликт ва инқирозлар (иқтисодий ва сиёсий) - иқтисодий ва сиёсий зиддиятлар, инқирозлар;
- истеъмол инфляцияси - инфляция (истеъмол нархлари индекси билан ифодаланади);
- олтиннинг қарама-қарши (зиддиятли) табиати;
- олтинга эгалик қилиш ва сотишдаги чекловлар.
Қимматбаҳо металлар таркибига кирувчи олтин ва кумушнинг нархи динамикасини таҳлил қиладиган бўлсе, 2022 йилда Лондон қуйма бозори ассоциациясининг аниқлаш қўмитаси томонидан январь ойида олтин нархи троя унцияси учун 1 816 долл. миқдорида белгиланган ва оҳирида 1,05 фоизга камайган. Кумушнинг нархи бўлса 2022 йил январь ойидан декабрь ойигача 0,4 фоизга ўсиш кузатилди (6-расм).