Mustamlaka imperiyalarining qulashi edi

Yo'l tanlash. Siyosiy mustaqillikka erishgan dastlabki qadamlardanoq Osiyo va Afrika davlatlari oldida quyidagi savollar tug‘ildi: qaysi yo‘ldan oldinga borish kerak? Qoloqlik va qashshoqlikdan qanday qutulish, ilg‘or mamlakatlarga yetib borish kerak?
Rivojlangan davlatlar dunyosi o'sha yillarda G'arbiy va Sharqiy (kapitalistik va sotsialistik) bloklarga bo'lingan. Ozod qilingan mamlakatlarga mos ravishda ikkita yo'l taklif qilindi - kapitalistik yoki sotsialistik. Bugungi kunda ushbu ta'riflarning an'anaviyligi aniq bo'ldi. Ammo o'sha yillarda ular rivojlanishning tubdan farqli variantlari sifatida ko'rib chiqildi, ayni paytda g'oyaviy-siyosiy qarama-qarshilik alohida ta'kidlandi. Ozod qilingan mamlakatlarning tanlovi ko'pincha u yoki bu davlatlar guruhiga nisbatan siyosiy yo'nalish edi. Siyosat bunday hollarda iqtisoddan "oldinda yurdi".
Janubi-Sharqiy Osiyo mamlakatlarida ozod etilishi Ikkinchi jahon urushi oxirida va u tugaganidan soʻng darhol ozodlik harakati tarkibidagi harakatlar va guruhlarning chegaralanishi, ularning turli tashqi kuchlar bilan hamkorligi baʼzilarining boʻlinishiga olib keldi. mamlakatlar (Vyetnam, Koreya), boshqalarning hududiy yaxlitligini buzish (Tayvanni Xitoydan ajratish).
1950-yillarning oxiri — 1970-yillarda koʻpchilik yosh davlatlar sobiq ona mamlakatlardan meros boʻlib qolgan “kapitalistik yoʻnalish”ni saqlab qoldi. Bular, birinchi navbatda, sanoat tuzilmasi nisbatan rivojlangan mamlakatlar edi. Shu bilan birga, ularning rivojlanishida yangi xususiyatlar - muhim davlat sektorini yaratish, iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish, uzoq muddatli rejalashtirish, davlat iqtisodiy va ijtimoiy dasturlarini joriy etish paydo bo'ldi.
"Kapitalistik bo'lmagan", sotsialistik yo'nalishni kamroq miqdordagi ozod qilingan mamlakatlar qabul qildi. 1960-yillarda 30 ga yaqin shtat bunday tanlovni e'lon qildi, 1980-yillarning oxiriga kelib, ularning soni o'nga yaqin edi. Ko'pincha bu sanoatgacha bo'lgan, ba'zan kommunal munosabatlar ustun bo'lgan mamlakatlar edi. Kommunal mulkdan ijtimoiylashtirilgan mulkka o'tish ularga iqtisodiy va ijtimoiy muammolarni hal qilishning eng tez va og'riqsiz yo'li bo'lib tuyuldi.
1960-yillarda bu yoʻlga kirgan mamlakatlarda (Jazoir, Suriya va boshqalar) bosqichma-bosqich umumiy demokratik xarakterdagi oʻzgarishlar amalga oshirildi. Hokimiyatga kelgan kuchlar ko'pincha inqilobiy-demokratik pozitsiyalarni egallab, marksistik g'oyalarni birlashtirmas edilar. 1970-yillarda “kapitalistik boʻlmagan” yoʻnalishni qabul qilgan davlatlarga (Angola, Afgʻoniston, Efiopiya) “ilmiy sotsializm gʻoyalarini boshqaramiz” deb daʼvo qilgan siyosatchilar boshchilik qildilar. Shunga ko'ra, ular qo'ygan vazifalar yanada radikal xarakterga ega edi. Aslida, bu mamlakatlar ko'plab muammolarga duch kelishmoqda. Ular kam rivojlangan, mafkuraviy tushunchalarga ko'ra yangi tuzumning tayanchiga aylanishi kerak bo'lgan ishchilar sinfi deyarli yo'q edi, dehqonlar ham zamonaviy ma'noda shakllanmagan, jamoa-qabila munosabatlari muhim rol o'ynagan, etnik, qabilaviy, diniy qarama-qarshiliklar bartaraf etilmagan. Bularning barchasi ilgari surilgan shiorlar va voqelik o'rtasida tafovut yaratdi.
Osiyo va Afrika mamlakatlari orasida Yevropa dunyosi taklif qilgan ikki davlatdan birini emas, balki oʻzining (“uchinchi”, “toʻrtinchi”) rivojlanish yoʻlini tanlaganlar ham bor edi. Bunday tanlovning bir misoli "Islom davlati" tashkil etilgan Eronda ko'rsatildi.
1979-yilda mamlakatda monarxizmga qarshi inqilob natijasida shoh tuzumi ag‘darilib, Islom Respublikasi e’lon qilindi. Konstitutsiyaga koʻra, qonun chiqaruvchi hokimiyat Majlisga (parlament), ijro hokimiyati esa Prezident va Vazirlar Kengashiga tegishli boʻla boshladi. Shu bilan birga, prezident ham, hukumat ham faoliyati oliy ma’naviy-siyosiy hokimiyat – velayet-i faqih (Eron inqilobi yetakchilaridan biri oyatulloh R. Humayniy yetakchilardan biri bo‘lgan) tomonidan nazorat qilinadi. Eron inqilobining vafotigacha). Qonunchilikning, mamlakatning butun ichki hayotining asosi musulmonlarning muqaddas kitobi - Qur'on va kundalik normalar kodeksi - shariatning o'rnatilishi. Konstitutsiyaga ko‘ra, jamiyatda yetakchi rol musulmon ruhoniylariga tegishli.