Mustaqil ish “Audit” fanidan Mavzu: Auditorlik faoliyatining huquqiy asoslari, xalqaro ma milliy audit standartlari Reja

(avvalgi yillarga nisbatan % hisobida)

Xizmatlar turi	Xizmatlar hajmining o‘sishi					2010-y. 2005-y. ga nisbatan
	2006-y.	2007-y.	2008-y.	2009-y.	2010-y.
Xizmatlar umu­ miy hajmining YAIMdagi ulushi	39,0	41,7	44,3	47,0	49,0
Jami xizmatlar	113,2	114,3	115,2	118,8	121,1	2,1 marta
shu jumladan:
Moliya, bank xizmati	111,8	114,2	117,9	120,0	124,4	2,2 marta

Xizmatlar hajmining 2006-2010-yillar oralig‘ida 2,2 marta o‘sishi re- jalashtirilgan moliya va bank xizmati audit xizmatini ham o‘z ichiga oladi. Shuningdek, 2006-yil 1-apieldan e’tiboran PQ-325-sonli qaroming

4-ilovasidagi ro‘yxatga muvofiq auditorlik sohasida xizmat ko'rsatayotgan yuridik shaxslar uch yil muddatga darom ad (foyda) solig‘i va yagona soliq to'lovi to ‘lashdan ozod etildi. Soliqqa tortishdan ozod etilgan b u mablag‘lar esa auditorlik firmalarining xizm at ko‘rsatish sifatini yanada oshirishga xizmat qilishi bilan milliy auditorlik firmalarining moliya bozorida mustahkam o‘rin egallashlariga katta zamin yaratadi.

1. 
   Auditorlik faoliyati standartlarining mohiyati
   

Sifatli va muvaifaqiyatli audit tekshiruvini o‘tkazish uchun tekshiruv jarayonida auditorlik faoliyatiga doir yagona um um qabul qilingan standartlarni qo'llash zarurati yuzaga keladi.

Auditorlik faoliyati standartlari —auditorlik faoliyatining o‘ziga xos xususiyatlari va asoslarini tartibga soluvchi, shuningdek, auditorlar uchun tekshiruv o'tkazish borasidagi o‘z majburiyatlarini amalga oshirishlariga yordam berish maqsadida qabul qilingan umumiy qonun — qoidalar tizimidir. Tekshiniv davomida auditorlik standartlariga amal qilish teksliiruvning yuqori sifath o'tishi va ishonchli bo‘lishini ta’minlaydi.
Standartlar asosida auditorlar faoliyati sifat nuqtayi nazaridan baholanadi. Standartlar audit tekshiruviga umumiy yondashuvni, tekshiruv ko'lam ini, xulosa turini, tekshiruv uslubiyatini va bu soha vakillari amal qilishlari lozim bo‘lgan qonuniyatlami belgilab beradi.
Iqtisodiy rriuhitning o‘zgarishi asosida um um iy standartlaiga tuza- tishlar, qo‘shim chalar kiritilishi mumkin. Agar auditor tekshiruv davo- mida bu standartlardan chetlashsa, buniug sabablarini asosiab bera olishi kerak.
Shuni ta’kidlash lozimki, auditorlik standartlari auditor faoliyati to‘g‘riligini um um iy belgilab bersa-da, auditor tom onidan qo‘llanilgan barcha uslubiyatlar, am aliyotlaming to‘g‘riligini anglatmaydi.
Standartlarnmg aham iyati quyidagilarda o ‘z ifodasini topadi:

• 
  audit tekshiiuvining yuqori sifatini ta’minlaydi;
  
• 
  tekshiruv jarayonida fan yangihklarining tatbiq etilishiga asos yaratadi;
  
• 
  foydalanuvchilarga audit tekshiruvi jarayonhii tushunish imkonini beradi;
  
• 
  davlat organlari tom onidan tekshiruv ustidan nazorat ohb borish zanuiyatini bartaraf etadi;
  
• 
  auditor uchun m ijoz bilan o'zaro ishonchga asoslangan munosabat olib borishga im kon yaratadi;
  
• 
  audit tekshiruvi jarayonida alohida elem entlar o‘rtasida aloqa o 'm atish im konini beradi;
  
• 
  auditoming o‘z bilim va malakasini doimiy ravishda oshirib borishini
  

ta’minlaydi;

• 
  turli auditorlik firm alari ishini sifat nuqtayi nazaridan taqqoslash imkonini beradi;
  
• 
  audit tekshiruvini soddalashtiradi va boshqalar.
  

Ammo audit standartlari butun tekshiruv jarayonining barcha jabhalarini qamrab ohnaydi. Bu standartlarda audit nazariyasi va amaliyoti qisqa va lo‘nda ko‘rinishda umumlashgan. Ular auditorlik faohyatining uzoq yillar davomidagi amahyotijarayonida auditorlik iaoliyatiga nisbatan talablarga javob berishini isbotlash asosida um um qabul qilingan stan- dartlaiga aylandi
Auditorlik standartlari huquqiy organlar uchun audit tekshiruvini sifat jihatidan tekshirish va baholash jarayonida um um iy yo'riqnoma vaztfasini bajaradi.
Amaliyotda auditorlik standartlari (1) xalqaro; (2) milliy auditorlik standartlariga bo‘linadi. Auditorlik faohyatining xalqaro standartlari to‘rt o‘zaro bog‘langan qism lardan tashkil topgan:

• 
  asosiy postulatlar —auditorlik faoliyati um um iy standartlarining asosini belgilab beruvchi asosiy qonuniyatlar, uslubiyatlar, shart - sharoitlam i ifodalaydi. Bu standartlar auditorlar u ch u n moliyaviy hisobotlar yuzasidan um um iy tasaw ur hosil qilish va shunga mos keladigan xulosa tayyorlashda asos bo'lib xizmat qiladi;
  
• 
  umumiy standartlar - auditor o ‘z oldida turgan vazifalami samarali bajarishi uchun ega boclishi talab etiladigan sifat va malakaviy talablami ifoda etadi (tayyorgarlik, m alaka, mustaqillik, xolislik, tekshiruv jarayonida e ’tiborlilik);
  
• 
  ishchi standartlar - audit tekshiruvi jarayonida auditor amal qilishi lozim bo'lgan qonun — qoidalam i aks ettiradi (rejalashtirish, nazorat, yetarli miqdordagi dalillami to ‘plash va ichki nazorat tizimini baholash);
  
• 
  auditorlik hisoboti bo'yicha standartlar —audit tekshiruvi yakunida tayyorlanishi lozim bo‘lgan auditorlik hisoboti shakli, m ohiyati, m a’lu- m otlam i aks ettirish tartibi borasidagi talablarni belgilab beradi.
  

Mustaqillik yillarida yuiiim izda auditorlik faoliyati asoslari qaror topishi bilan audit standartlarini ishlab chiqish zarurati ham yuzaga keldi. Shu munosabat bilan O'zbekiston Respublikasi buxgalterlar va auditorlar milliy assotsiatsiyasi Moliya vazirligi bilan h amkorlikda
«Auditorlik faoliyatining milliy standartlari» ni (AFM S) ishlab chiqdi. Bu borada Respublikamizdagi mavjud iqtisodiy shart —sharoitlar, milliy xususiyatlami inobatga olish va xalqaro tajribadan keng foydalanish standartlaming zamon talablariga yanada mos kelishini ta ’minlaydi.

2.