Mustaqil ishi Ayollarga nisbatan zo’ravonlik bajardi: Yo'ldosheva Anora

Hisobotda keltirilishicha, ayrim mahalla vakillari orasida “Axir u ayolning eri-ku, qanaqasiga bu qilmish jinoyat bo’ladi?” qabilida nosog’lom fikrlash mavjudligi aniqlangan. Aksar hollarda, mahalla vakillari jablanuvchiga tegishli huquqiy yordam olish bo’yicha yo’l-yo’riq ko’rsatish o’rniga, erini kechirishga, sabrli bo’lishga va o’z ayblarini tuzatib yashashga undaydi.
Ba’zan oilani saqlab qolgandan ko’ra, tomonlarni yaxshilikcha ajratib olish muammoning haqiqiy yechimi bo’lishi mumkin. Shuning uchun mahallaning mas’ul yetakchilari vaziyatga to’g’ri baho berishlari, agar ayolga nisbatan shafqatsiz munosabat yoki aziyat yetkazish sodir etilgan bo’lsaa, zudlik bilan bunga qarshi tegishli chora ko’rishlari lozim. Ular buni istamagan yoki amalga oshirmagan holatda, ayolning o’zi yoki uning vakillari tegishli huquq-tartibot organlariga shikoyat qilishi lozim.
O’zbeksitonning ayollar kamsitilishiga qarshi xalqaro konvensiyaga qo’shilgani va mustaqillik yillarida ayollarga davlat darajasida yuksak ehtirom ko’rsatilgani juda quvonarli holat, albatta. Ammo oiladagi zo’ravonlik holatlarining oldini olish, ularni tugatish hamda jabrlanuvchilarni zarur huquqiy himoya bilan ta’minlab, aybdorlarga munosib jazo berish masalasida hali qilinadigan ishlar ko’p.
Oiladagi zo’ravonlikning oldini olish bo’yicha tavsiyalar
Oiladagi zo’ravonlikning oldini olish uchun davlat va fuqarolik jamiyati vakillari hamkorlikda ishlashi kerak. Bu borada amalga oshirilishi lozim bo’lgan zarur choralarning eng asosiylari quyidagilardan iborat:
Avvalo, davlat bu masalada qonuniy bazani mustahkamlashi kerak. Buning uchun “Oilada zo’ravonlikka qarshi kurash to’g’risida” alohida qonun qabul qilinishi kerak, deb hisoblaymiz. Qonunda oilada zo’ravonlik tushunchasiga ta’rif berilishi va bunday zo’ravonlikdan jabr ko’rganlarni himoya qilishning zarur huquqiy asoslari belgilanishi kerak. Jamoatchilik tashkilotlari, mahalla va fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish uyushmalari, yuridik sohadagi olimlar, professorlar va jamiyatshunoslik, ruhshunoslik sohasi olimlari, diniy idora xodimlari hamda oddiy fuqarolar hamkorlikda qonun loyihasini tayyorlab yoki qonun loyihasi tayyorlanishini so’rab, o’z hududlaridan saylangan deputatlar yoki senatorlar orqali qonun chiqaruvchi organga murojaat qilishlari lozim. Shu bilan birga, MJTK va Jinoyat kodekslariga yangi qonun asosida oiladagi zo’ravonlikka oid tegishli yangi moddalar kiritilishi kerak.
Ikkinchidan, Jinoyat protsessual kodeksiga protsessual himoya tizimlari, ya’ni zo’ravonni ayoldan chetlashtiruvchi, uni himoya qiluvchi choralar kiritilishi kerak. Masalan, oilada zo’ravonlik haqidagi shikoyatni ko’rib chiqayotgan davlat organiga sud qarori chiqquniga qadar jabr yetkazganlikda gumon qilinuvchi kishini jabrlanuvchi bilan uchrashishini taqiqlash haqida qaror chiqarish vakolati berilishi kerak.
Uchinchidan, oilada zo’ravonlikdan jabr ko’rganlar uchun maxsus vaqtinchalik boshpana maskanlari (jabrdiydalar va ularning bolalari sud qarori chiqqunga qadar yashab turishlari uchun) tashkil etilishi kerak. Masalan, 2008-yil O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmoni bilan odam savdosi jabrdiydalariga yordam berish va ularni himoya qilish bo’yicha Respublika reabilitatsiya markazi tashkil etilgan edi. Shu kabi reabilitatsiya markazlari oilada zo’ravonlik qurboni bo’lgan odamlar uchun ham bunyod etilishi lozim. Markazlar jabrdiydalarga tibbiy, psixologik, ijtimoiy va yuridik yordam ko’rsatishi kerak. Bunday markazlar nafaqat shaharlarda, balki viloyat va qishloq hududlarida ham ochilishi lozim. Ularni, iloji boricha, davlat tasarrufidan chiqarib, nodavlat tashkilotlari ixtiyoriga topshirish maqsadga muvofiq.
To’rtinchidan, oila zo’ravonligi qurbonlari murojaat qilishi mumkin bo’lgan maxsus ishonch telefonlari yoki bo’limlari tashkil etilishi kerak. Ularga murojaat etgan shaxslar haqida ma’lumotlarning sir saqlanishi kafolatlanishi lozim. Shuningdek, bunday markazlarda ishlovchi xodimlar uchun zo’ravonlik qurboni bo’lgan jabrdiydalar bilan ishlash bo’yicha maxsus treninglar o’tkazilishi kerak. Bunday mashg’ulotlardan davomli ravishda huquq-tartibot organlari xodimlari, mahalliy o’zini-o’zi boshqarish idoralari vakillari va oilaviy tibbiyot xodimlari o’tib turishi kerak.
Beshinchidan, jamoatchilik orasida keng tushuntirish ishlarini olib borib, oiladagi zo’ravonlik bo’yicha mavjud noto’g’ri tushunchalarni o’zgratirish kerak. Bu ishga matbuot va nodavlat tashkilotlarini jalb qilish maqsadga muvofiq. Oiladagi zo’ravonliklarda, asosan, ayollar jabr ko’rayotgani va muammoning yechimi, odatda, erkaklar qo’lida ekani uqtirilishi lozim. Bundan tashqari, zo’ravonlikka uchragan ayollarga qanday qilib o’zlarini himoya qilish yo’llari, bunday holatlarda kimga va qachon murojaat qilish, qayerdan yordam olishi mumkinligi to’g’risida kerakli ma’lumotlar berilishi kerak.
Shu bilan birga, mahalla raislari va boshqa mahalliy o’z-o’zini boshqarish organlaridagi lavozimlarga oilaviy zo’ravonlik haqida tushunchaga ega bo’lgan kishilar tayinlanishi kerak. Oilalar bilan ishlovchi shaxslar uchun oiladagi zo’ravonlik bo’yicha davomiy treninglar o’tkazilishi kerak.
Oila bola uchun birinchi ijtimoiy institutdir. Bu u har doim o'zini xavfsiz his qilishi kerak bo'lgan joy, lekin ba'zida buning aksi bo'ladi: oila bola uchun eng xavfli joy.
Zo'ravonlik - kuchsiz usullar yoki zaif va himoyasiz odamlarga (bolalarga) psixologik hujumlar. Ammo zo'ravonlik ham harakatsiz bo'lib, bolaning jismoniy va ruhiy salomatligiga tahdid soladi. Agar zo'ravonlik va oila bir xil bo'lsa, bu ikki baravar xavflidir.
Ushbu hodisaning kelib chiqishi, odatda, XIX asrga, jamiyatning industrializatsiyasi boshlangan va bolalar ekspluatatsiya qilinib, ishga yuborilgan, o'qishlari va istiqbollaridan mahrum bo'lgan paytga to'g'ri keladi. Keyin bolalarni zo'ravonlik va ekspluatatsiyadan himoya qiladigan birinchi jamoat tashkilotlari paydo bo'ldi.
XX asrda bolalarga zo'ravonlik va zo'ravonlik muammosini o'rganishda yangi yondashuvlar paydo bo'ldi. Birinchi tasniflar tuzildi. Keyin zo'ravonlik pediatrik, psixiatrik va yuridik qismlarga bo'lindi.
Zo'ravonlikning asosiy sabablari:

• 
  er-xotinlar hayotidagi o'xshash tajriba (model, xulq stereotipi),
  
• 
  bolalik davrida bostirish shaklidagi shaxsiy tajriba, onaning vakolatli tarbiyalash uslubi (kelajakda bu ayollarga nisbatan zo'ravonlik, onasi bilan aloqani uzishga urinish sifatida namoyon bo'ladi),
  
• 
  ijtimoiy-iqtisodiy noxush vaziyatlarning ta'siri, ishsizlik, past ijtimoiy maqom,
  
• 
  o'zidan va hayotidan qoniqmaslik,
  
• 
  psixopatologiya
  
• 
  og'ish va qaramlik,
  
• 
  qo'rquv
  
• 
  o'zini o'zi past baholaganlik va o'zini past baholaganlik tufayli etishmovchilik va kuchga erishish;
  
• 
  oiladagi istalmagan bola.
  

Zo'ravonlikning sababi, shubhasiz, ota-onaning ruhiyatida. Buni topish va uni ishlashga ehtiyoj oila bilan ishlashda psixoterapevtning vazifalaridan biridir (ish nafaqat bola bilan amalga oshiriladi). Har qanday tajovuz, zo'ravonlik har doim sub'ektiv sababga ega. Yana bir savol shundaki, u har doim tajovuzkorning o'zi tomonidan tan olinmaydi.
Ba'zida zo'ravonlik - bu tizim sifatida, masalan, tartib yoki hokimiyat uchun kurashda oilaning holatini barqarorlashtirishga urinish. Keyin siz tizim sifatida oila bilan ishlashingiz va uning disfunktsiyasining sabablarini yo'q qilishingiz kerak. Aks holda, zo'ravonlik surunkali yoki epizodik bo'lib qoladi.
Travma sifatida bolalarga nisbatan zo'ravonlik bir qator xususiyatlarga ega:

• 
  bolalar har doim bo'layotgan narsaning mohiyatini bilishmaydi,
  
• 
  agar ular mohiyatidan xabardor bo'lsalar, ular har doim ham jismoniy va ruhiy salomatlik uchun asoratlar haqida xabardor emaslar,
  
• 
  voqealarni unutish mumkin (bolalar miyasi salbiyni tezda yo'q qilishga mo'ljallangan), lekin o'zini balog'at yoshida his qiladi,
  
• 
  bolalar boshqa oila a'zolariga qaraganda (agar umuman bo'lsa) bolalarga tengdoshlariga zo'ravonlik to'g'risida ko'proq gapirishadi.