Mustaqil ishi kafedra: neft-gaz va konchilik ishi fan: kartashunoslik mavzu: Kartalar bo’yicha xatoliklarni aniqlash Termez-2023

4.Ўлчашлар анқлигини баҳолашда қўлланиладиган мезонлар
Ўрта квадаратик хатоликлар қиймат К.Ф.Гаусс томонидан тавсия этилган қуйидаги формулада ҳисобланади:
(5)
бунда [∆2]= ∆21, + ∆22 +... + ∆2n; ∆l = xl - Х(l = 1, 2, 3,..., n), ∆l - ҳақикий хатоликлар, X- ўлчанаётган катталикнинг ҳақиқий (аниқ) қиймат, хl — катталикни ўлчаш натижалари.
Ўрта квадратик хатолик ўлчаш аниқлигини баҳолашнинг энг ишончли мезони бўлади, чунки унинг қийматга бажарилган ўлчаш сифатини аниқлайдиган абсолют қийматлари катта хатоликлар кучли таъсир этади, ўлчашлар сони нисбатан катта бўлмаганда ҳам ўрта квадратик хатолик етарли ишончлилик билан ҳисобланади, агар у юқорида саналган тўрт хоссага бўйсунса, унинг чекли қийматни
Абсолют ва нисбий хатоликлар. Ўрта квадратик ўртача, эҳтимолий ва чекли хатоликлар абсолют хатоликлар дейилади.
Сурати бирга тенг бўлган каср билан ифодаланадиган абсолют хатоликни ўлчанган миқдорнинг ўртача қийматига нисбати нисбий хатолик дейилади. Бунда қандай хатоликдан фойдаланилганига қараб, нисбий ўрта квадратик нисбий ўртача, нисбий эҳтимолий, нисбий чекли хатолик фарқланади. Нисбий хатолик махражини, агар у юзликларда ифодаланса, ўнликларгача, мингликларда ифодаланса, юзликларгача яхлитлаш мақсадга мувофиқ бўлади.
Агар ўлчаш натижаси l = 226,3 ± 0,27 м кўринишида ёзилган бўлса, унинг ҳақиқий L қиймат 226,03 ≤ L ≤ 226,57 чегарасида Р = 0,9545 ишончлилик эҳтимоллиги билан жойлашади.
Чизиқ узунликлари ва юзаларни ўлчашларда натижа сифати ∆L абсолют хатоликни L ўлчаш натижасига нисбатини кўрсатувчи нисбий хатолик билан тавсифлаш яхшироқ, яъни
(10)
Карта ва планларда юзаларнинг аниқлигини баҳолашда нисбий хатоликлар фоизларда ҳам ифодаланиши мумкин.
Ҳақиқий узунлиги 125,43 м бўлган чизиқ узунлиги ўлчов лентасида олти марта ўлчанган. Олинган натижалари 2-устунида келтирилган. Улар бўйича ўртача (мунтазам) хатоликни, эҳтимолий хатоликни ва ўлчов лентасзда чкзкқўлчашнинг ўрта к в а д р а т и к хатолигини баҳолаш керак.
1. Асамов М.,Мирзалиев Т. Топопграфия асослари ва картография. Тошкент. «Ўқитувчи», 1988 й.
2. Асамов М.,Мирзалиев Т. Топография асослари ва картографиядан лаборатория машгулотлари. Тошкент. «Ўқитувчи», 1990 й.
3. Мирзалиев Т. Географик карта ва ундан фойдаланиш. Т.: Ўқитувчи 1982
4. Т.Мирзалиев ва бошқалар. Карташунослик. Тошкент “Чўлпон”,2012й.
5. Э.Сафаров, Ш.Пренов.Табиий карталарни лойихалаш ва тузиш. Тошкент “Университет”,2011й.
1. Асамов М.,Мирзалиев Т. Топопграфия асослари ва картография. Тошкент. «Ўқитувчи», 1988 й.
2. Асамов М.,Мирзалиев Т. Топография асослари ва картографиядан лаборатория машгулотлари. Тошкент. «Ўқитувчи», 1990 й.
3. Мирзалиев Т. Географик карта ва ундан фойдаланиш. Т.: Ўқитувчи 1982
4. Т.Мирзалиев ва бошқалар. Карташунослик. Тошкент “Чўлпон”,2012й.
5. Э.Сафаров, Ш.Пренов.Табиий карталарни лойихалаш ва тузиш. Тошкент “Университет”,2011й.
АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ