Mustaqil so`z+to`liqsiz fe`llar: Biz qishloqqa borgan edik. Karim o`qituvchi ekan. Biznikina ham kelar emish. Shul erur aybim Muqimiy Lof emas, yolg`on emas kabi

Mustaqil so`z+iborat, demak tipidagi so`zlar: Tarix safarbarlikdan iborat (Asq.M.).

Mustaqil so`z+yuklama: Yorim borgan joylarga men ham bormay qolmayman (qo`shiq).

Mustaqil so`z+yordamchi so`z vazifasidagi bor, yo`q so`zlari: Qirg`og`ingda kaklik bo`lib sayragim bor yayragim bor (qo`shiq). Faqat senga ochganim yo`q, ochganim yo`q yurak rozin (qo`shiq).

Ega+eganing kesimdan yoki boshqa bo`lakdan keyingi takrorlangan shakli ham gapda bir bo`lak sifatida ajratiladi: Anzirat kampir ko`rinishdan serg`ayrat, erkaksimon xotin (O.). Bu qizning aqlli qizligini bilmagan ekanmiz (O.). Bu ot yaxshi ot.

Orttirma daraja ko`rsatuvchi yordamchi so`zlar o`zi bog`langan so`z bilan bir bo`lak sifatida ajratiladi: Bu yo`llar eng qadim yo`llardir (G`.G`.). Juda go`zal binolar qad ko`targanki, bu kishini shodlantiradi (O.) va boshqalar.

Juft so`zlar va so`zning bir xil va har xil takrorlari gapning bitta bo`lagi sifatida ajratiladi: Men u vaqtlarda hayotning past-balandini bilmagan, oq-qorani tanimagan bir yigitcha edim (A.Q.). Bizning Mirzayevlar oilasi bilan bordi-keldimiz bor. Tog`-tog` tuproq qazildi (O.). Olmaotaning olmasiday qip-qizildir yuzlaring, Konibodom bodomidek qo`p-quralay ko`zlaring (G`.G`.).

Turg`un birikmalar (murakkab terminlar rozilik alomati. O`zbekistonning poytaxti qat`iysizlik belgisi.

Ba`zan butun bir yoyiq gap faqat ikkita bo`lakka ajrala oladi, xolos: Hech qayerda ham damlab qo`yilgan osh yo`q (A.Q.) ega, yo`q Bu so`z kesim. Gap faqat bosh bo`laklardan (bular ba`zan yig`iq, ba`zan yoyiq bo`lishi mumkin) iborat bo`lganda, logik hukmga, bo`laklar subyekt va predikatga teng kelib qoladi.

Umuman, gapni bo`laklarga ajratish, birichidan, bo`lak ifodalanayotgan materialning morfologik, sintaktik tabiatini yaxshi bilishni talab qiladi. So`ngra, bo`lak sifatida ajratilayotgan qismning gapdagi grammatik-semantik vazifasi, mustaqilligi, boshqa bo`laklar bilan munosabati grammatik shakli, xususan, mazmun va shakl birligi kabilar hisobga olinishi kerak. Ba`zan bo`laklarning shakli bir xil bo`lib qoladi. Masalan, Paxtalar chaman-chaman, jonim bilan teraman jonim bilan: harakat obyekti emas mashina bilan: harakat obyekti shamol (nima?), Jamoa davlatga paxta sotadi (nima?) kabi.

Demak so`roqlar gap bo`laklarini aniqlashda yordamchi vositadir. Gapni bo`laklarga ajratishda tartib va intonatsiyaning roli kattadir. Masalan, Bolalar ko`chada orqasini o`girib turgan Afandini savalab ketishdi gapida savalab ketishdi hol, keyingi bo`lak (ketishdi)ni kesim holatiga tushiradi. Umuman, tartib va intonatsiyaning sintaktik munosabat ifodalashi, jumladan, bo`laklarni ajratishdagi ahamiyati haqida yuqorida gapirganmiz.

Gap bo`laklarining ifoda materiali dastlabki vaqtlarda (leksik, morfologik, morfologik-sintaktik, sintaktik planlarda) yaxshi o`rganilmadi. Bu gap bo`laklari va ularning tabiatini yaxshi tushunishga xalaqit beradi, xususan, bo`laklarning tuzilishi jihatidan turlari ajratilmadi: kesimgina sodda, qo`shma, keyinchalik ayrim darsliklarda sodda, qo`shma, tarkibli yoki birikmali tiplarga ajratildi. Bunda birinchidan, kesim vazifasida keladigan materiallarning bir qismigina yuqoridagi terminlar bilan nomlandi; ikkinchidan, mavjud terminlar (qo`shma, murakkab, tarkibli, birikmali, yoyiq, yumuq kabi) befarq qo`llanildi dorivor o`simlik. Gullar ochildi. Inson qo`li Nurota. Tergan o`ting leksikalizatsiyalashib, bir murakkab predmet yoki tushunchaning atamasiga aylangan morfologik-sintaktik birliklar bilan ifodalanadi. Bu turning ifoda materialini murakkab so`zlar, frazeologik birikmalar tashkil qiladi. Bularga quyidagilar kiradi:

Ilmiy-siyosiy va madaniy muassasalarning nomlari: O`zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi, Termiz davlat universiteti, Surxondaryo siyosiy maorif uyi, Yozuvchilar uyushmasi, Navoiy teatri, va boshqalar.