Mutaxassislarini qayta tayyorlash va malakasini oshirish instituti pedagogika va psixologiyasi

Suitsidal suiqasdga hamma suitsidal harakatlar, biron sababga ko’ra o’lim 
bilan tugamaydigan, ya’ni suitsidentga bog’liq bo’lmagan (masalan, o’z vaqtida 
tegishli jonlantirish) qayd etiladi.
Suitsidal urinishlarga namoyishkorona harakatlar, ya’ni suitsident o’zi 
qo’llayotgan vositaning joniga qasd qilishiga xavfsiz hisoblanadi. Yuqorida 
aytilganlar bu harakatlar amalga oshishi mumkinligi xavfini kamaytirmaydi.
Suitsidal namoyishlarga o’z joniga qasd qilishga yo’naltirilgan biron-bir 
harakatlarga olib kelmaydigan suitsidal fikrlar, ishoralar va mulohazalarga tegishlidir. 
Suitsidning yaqinlashayotgani suitsidal davr oldidan ma’lum bo’ladi. U bir 
necha soniyadan bir necha yilgacha o’zgarib turadi. Ko’pincha, bu o’smirlar va katta 
yoshdagilarda hayotning qiyin vaziyatlarida namoyon bo’ladi. Bu davr suitsidning ilk 
bosqichi hisoblanib, tugallanmagan suitsid harakatlarda, shuningdek, undan oldinroq 
namoyon bo’ladi. 
1-jadval 
Suitsidal xulq-atvor tavsifi 
Suitsidal davr 
Boshdan kechirish 
fenomeni 
Boshdan kechirish 
xulq-atvor harkatlari 
1.Suitsiddan oldingi davr 
–soniyalarga 
cho’zilishi 
mumkin; 
– 
yillarga 
cho’zilishi 
mumkin (eng uzoq davr). 
1.Kutish sindromi (bu erda 
suitsid 
maqsadlari 
kuzatilmaydi). 
2.Hayotga 
nisbatan 
qiziqishning yo’qolganiga 
iqror bo’lish (depressiya). 
3.O’lim istagi tug’ilganiga 
iqror bo’lish. 
Antivital boshdan 
kechirish(hayot qadri 
yo’qolganini boshdan 
kechirish) 
Ichki suitsidal xulq-atvor 
2.Suitsidal davr 
-suitsidal 
fikrlar 
(o’ylangan ish); 
-suitsidal o’ylar; 
-suitsidal tayyorlik; 
-suitsidal tahdidlar; 
-suitsidal urinishlar; 
Tashqi suitsidal xulq-atvor 

---

8 
-tugallangan suitsid. 
Suitsiddan keyingi davr 
Baholanadi: 
suitsidga munosabat bo’yicha; 
vaqt bo’yicha. 
Suitsid oldi davri quyidagicha ta’riflanadi: odamda avval ahamiyatsiz fikrlar 
tug’iladi, hayot qadrini o’ylamaydi, “yashash kerak emas, hayotdan charchadim”, 
“bularning hammasi qachon tugaydi?” “hammasi jonga tegdi” va shunga o’xshash 
fikrlarni o’ziga shior qilib oladi. Ular o’lim haqida aniq tasavvurga ega emas, lekin 
yashashni inkor qiladi. Bunday suitsidal usul u yoki bu vaziyatlarda hamma 
odamlarda uchrab turadi. Agar jarayon davom etsa, keyingi bosqichlarda passiv 
suitsidal fikrlar, ya’ni o’z joniga qasd qilish mavzusidagi fantaziyalar bilan 
tavsiflanadi. Masalan: “uyquga yotsang-u, hech qachon uyg’onmasang”, “bironta 
qo’rqinchli kasal bilan kasallansang” va shunga o’xshash insonning suitsidga ichki 
tayyorligi aks etadi. 
Uchinchi suitsid oldi bosqichida o’lish istagi tan olinadi. Bu davr uchun 
rejalangan suitsid xosdir. Bu vaqtda suitsid rejasi ishlab chiqiladi, usullari o’ylab 
topiladi, vaqt va joy tanlanadi. 
Suitsidal harakatlar, fikrlar, tayyorlik, tahdidlar va boshqa davrlar, ya’ni o’z 
joniga qasd qilish qarori qabul qilingan davr – suitsidal davr deb nomlanadi.
Shu tariqa suitsidal oldi va suitsidal davrlar – bu bosqichlar odamni o’z joniga 
qasd qilishga u yoki bu usulda tayyorlashi bilan tasniflanadi.
Xorij adabiyotlarida suitsidal xulq-atvorni quyidagi turlari tavsiflanadi: